نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری، گروه مدیریت صنعتی، دانشکده کسب و کار و اقتصاد، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران
2 دانشیار گروه مدیریت صنعتی، دانشکده کسب و کار و اقتصاد، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران
3 استادیار گروه مدیریت صنعتی، دانشکده کسب و کار و اقتصاد، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران
چکیده
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Purpose: This paper aims to propose a mixed approach for evaluating preventive maintenance performance based on anti-fragility factors in Iranian Gas Transmission Company (IGTC) district 10.
Design/methodology/approach: In the quantitative part of this mixed research, using the Fuzzy Delphi Method (FDM), out of 131 key performance indicators taken from different standards, 16 indicators identified suitable for the activities of IGTC district 10. In the qualitative section, using the thematic analysis method, ten organizational and academic experts participated, and anti-fragility components in the form of 254 open codes, 18 organizing codes, and two comprehensive codes identified and categorized using Maxqda2020 software. The effect of these indicators on maintenance key performance indicators investigated using the canonical correlation method.
Findings: Findings indicated that learning and growth, panarchy, heuristics, harmonization, and Barbell strategy of behavioural components, and redundancy, participation system, and high reliability of structural components had the highest impact on key maintenance performance indicators including condition-based maintenance cost, average downtime, percentage of accidents involving personnel, and the mean time between failures.
Research limitations/implications: The most important limitation of this research is that due to the case study unique characteristics, the results could not be generalized to other companies. Besides, the proposed model developed based on anti-fragility factors that are not available simply or difficult to define for every company. So, it is suggested that in order to apply the proposed model, first the anti-fragility factors for the company should be localized.
Practical implications: By applying the proposed model, companies can expect a significant decrease in the total preventive maintenance cost and human injuries caused by defects and breakdowns. Also, managerial planning in the preventive maintenance system toward the resource allocation to the equipment and PM personnel will be simple.
Social implications: Recognizing anti-fragility factors and reducing irreparable human and technical damages will lead to positive employee and social attitude towards the company. Also, the proper performance of a preventive maintenance system will result in a clean and carbon-free environment.
Originality/value
The proposed approach is suitable for evaluating preventive maintenance performance based on anti-fragility factors in companies. The use of quantitative and qualitative analysis in the proposed methodology was not considered in the reviewed literature, simultaneously. So this approach can be a model for other subsidiaries in the oil and gas industry to follow.
کلیدواژهها [English]
رشد روزافزون فنّاوری باعث شده است برخی سیستمهای سادۀ کسبوکار به سیستمهای پیچیده تغییر ماهیت بدهند (استرل، 2020). سیستمهای پیچیده نیز به اجرای اثربخش فعالیتهای نگهداری و تعمیرات در چرخۀ حیات خود نیازمند است. پژوهشها نشان میدهد با وجود مزیتهای گوناگون فعالیتهای نگهداری و تعمیرات، در بیشتر صنایع تولیدی، هزینههای نگهداری و تعمیرات تا 70 درصد کل هزینههای سازمان را به خود اختصاص میدهد (ایلانگکوماران و کومنن، 2012؛ کومنن، 2002؛ موبلی، 2002). با وجود تمام هزینههای موجود، فعالیتهای نگهداری و تعمیرات، حذفشدنی نیست و باید فعالیتهای این حوزه را بهصورت دانشمحور مدیریت کرد (تان و راگوان، 2007). اطمینان به فعالیتهای حوزۀ نگهداری و تعمیرات، زمانی حاصل میشود که عملکرد سیستم ارزیابی شود. رویکردهای مختلفی برای ارزیابی عملکرد نت ارائه شده است؛ ولی تاکنون از منظر شکستناپذیری به آن توجه نشده است. شکستناپذیری در برخی کسبوکارها مانند توسعۀ منابع آب (بابویک و همکاران، 2018) فنّاوری اطلاعات و ارتباطات و مدیریت ریسک (مارتینتی و همکاران، 2018؛ روسو و سیانکارینی، 2017)، طراحی و توسعۀ معیارهای مدلسازی دینامیکی (بروین و همکاران، 2019)، اکوسیستم کسبوکار (رمضانی و همکاران، 2020)، بهبود عملکرد قهرمانان ورزشی (هیل و همکاران، 2020) و تقویت ساختار نظامی (اومنی، 2021)، کاربرد زیادی داشته است. در پژوهش حاضر برای بررسی تأثیر رویکرد شکستناپذیری بر مؤلفههای کلیدی ارزیابی عملکرد سیستم نگهداری و تعمیرات در منطقۀ ده عملیات انتقال گاز کشور، پاسخدهی به پرسشهای ذیل مد نظر قرار میگیرد:
- مؤلفههای اساسی رویکرد شکستناپذیری کدام است؟
- شاخصهای کلیدی ارزیابی عملکرد نت منطقۀ ده عملیات انتقال گاز کشور کدام است؟
- مؤلفههای شکستناپذیری مؤثر بر شاخصهای کلیدی ارزیابی عملکرد نت منطقۀ ده عملیات انتقال گاز کشور کدام است؟
- رویکرد شکستناپذیر ارزیابی عملکرد نت منطقۀ ده عملیات انتقال گاز کشور چه ویژگیهایی دارد؟
2.مبانی نظری
2.1. ارزیابی عملکرد
همۀ شرکتها نیازمند ارزیابی عملکرد خود هستند تا بتوانند با وجود چالشهای موجود (میشلی و مورا، 2017)، فرایندهای رسیدن به اهداف تعریفشده را مدیریت کنند (ماسترینی و همکاران، 2017). در سالهای اخیر، به مبحث توسعۀ دانش، مدل و چارچوبهای ارزیابی عملکرد، توجه زیادی شده است؛ ولی تعریف جامعی از آن وجود ندارد (نیلی و همکاران، 1995؛ اخوان و همکاران، 2017). جدول شمارۀ 1، برخی از مدلهای توسعهیافتۀ ارزیابی عملکرد را نشان میدهد (پاریدا و چتوپادیای، 2007).
جدول 1- مدلهای مختلف ارزیابی عملکرد (پاریدا و چتوپادیای، 2007)
مرجع |
شاخصها |
چارچوب/ مدل |
|
سینک و تاتل، 1989 |
بهرهوری، اثربخشی، کیفیت زندگی کاری، ابداع، توان سودآوری/ بودجه، تعالی، بقا و رشد |
سینک و تاتل |
|
چندلر، 1997؛ اسکوسن و همکاران، 2001 |
نسبتهای مالی، برگشت سرمایه |
هرم دوپونت |
|
کیگان و همکاران، 1989 |
عوامل هزینهای و غیرهزینهای، عوامل داخلی و خارجی |
ماتریس PM |
|
فیتزجرالد و همکاران، 1991 |
بهکارگیری منابع، ابداع، بازده سرمایه، رقابتپذیری، کیفیت، انعطافپذیری |
ماتریس نتایج و دترمینان |
|
دیکسون و همکاران، 1990 |
تحلیل دادهها برحسب جایگاه مدیر، استراتژیها، فعالیتها و مقادیر ارزیابیشده |
ارزیابی عملکرد پرسشنامه |
|
براون، 1996 |
مقادیر ورودی، مقادیر فرایندی، مقادیر خروجی، نتایج خروجی |
چارچوب براون |
|
لینچ و کراس، 1991 |
کیفیت، انتقال، زمان فرایند، هزینه، رضایت مشتری، انعطافپذیری، بهرهوری، مقادیر بازاریابی، مقادیر مالی |
هرم ارزیابی SMART |
|
کاپلان و نورتن، 1992 |
مالی، مشتری، فرایندهای داخلی، یادگیری و رشد |
کارت امتیازی متوازن BSC |
|
فلاپر و همکاران، 1996 |
برگرفته از استراتژی، بهبود مستمر، سرعت و دقت، هدف، ارتباط |
ارزیابی عملکرد سیستمهای سازگار |
|
لایتینن، 1996 |
انعطافپذیری، کیفیت، مالی، رضایت مشتری، عوامل انسانی |
چارچوب ارزیابی عملکرد صنایع کوچک |
|
نیلی و همکاران، 1997 |
کیفیت، انعطافپذیری، بهموقعبودن، رضایت مشتری، عوامل انسانی |
فرایند ارزیابی عملکرد کمبریج |
|
قلایانی و همکاران، 1997 |
مالی، رضایت مشتری، عوامل انسانی، انعطافپذیری، کیفی |
سیستم ارزیابی عملکرد یکپارچه دینامیک |
|
مدوری و استیپل، 2000 |
کیفیت، انعطافپذیری، مالی، مشتری، بهموقعبودن، رضایت مشتری |
چارچوب ارزیابی عملکرد یکپارچه |
|
بیتیتچی، 1994 |
مالی، رضایت مشتری، عوامل انسانی، کیفیت، انعطافپذیری |
سیستم ارزیابی عملکرد |
|
بیتیتچی و همکاران، 2000 |
سیستم پایش درونی و برونی، سیستم بازنگری، زیرساخت فنّاوری اطلاعات |
سیستمهای ارزیابی عملکرد دینامیک |
|
اولیور و پالمر، 1998 |
رضایت مشتری، عوامل انسانی، کیفیت، انعطافپذیری، مالی |
مدل یکپارچۀ اندازهگیری |
|
کانجی، 1998 |
ارزش سهامداران، مایۀ رضایت سهامداران، یادگیری سازمانی، تعالی فرایند |
کارت امتیازی رقابتی کسبوکار |
|
ادوینسن و مالون، 1997؛ سویبای، 1997 |
تمرکز مالی، تمرکز مشتری، تمرکز منابع انسانی، تمرکز فرایند، بازسازی و تمرکز توسعه |
ناوبری اسکاندیا |
|
مککان، 1998؛ آبران و بوگلیون، 2003 |
دیدگاه مالی، رضایت مشتری، فرایندهای داخلی، زیرساخت و ابداع، دیدگاه مردم |
IT کارت امتیازی متوازن- BITS |
|
آبران و بوگلیون، 2003 |
دیدگاه مالی، دیدگاه مشتری، فرایند، مردم، زیرساخت و ابداع |
پیشرفتۀ اطلاعاتی BSC AISBSC |
|
اسویبای، 1997 |
ساختار داخلی: رشد، بازیابی، بازده، ثبات، ریسک ساختار خارجی: مشتری، تأمینکننده، برندها، مارکهای تجاری رقابت اعضا: مهارتها، تحصیلات، تجربه، ارزشها، مهارتهای اجتماعی |
پایش سرمایههای مشهود
|
|
آبران و بوگلیون، 2003 |
کیفیت، اقتصاد، عوامل فنی– اجتماعی |
QUEST |
|
ونگ راسامی و همکاران، 2003 |
رهبری، توانمندسازها: مدیریت مردم، سیاست و استراتژی، منابع، فرایندها نتایج: رضایت مردم و مشتری، تأثیر بر اجتماع و نتایج کسبوکار |
استاندارد اروپایی مدیریت کیفیت EFQM |
برای ارزیابی عملکرد نت، تعریف مجموعهای از شاخصهای کمّی، که قابلیت استفاده داشته باشد، ضروری است (نیلی و همکاران، 2002؛ وایرمن، 1990). در مواردی که شاخصهای ارزیابی عملکرد از لایههای عملیاتی به لایههای مدیریتی پیوند داده میشود، به شاخص کلیدی عملکرد تبدیل میشود و نتایج کلیدی عملکرد را نمایش میدهد (پاریدا و کومار، 2006). مدلهای ارائهشده، نتایج مثبتی در اجرا و اثربخشی داشته است (کاپلان و نورتن، 2000)؛ ولی پژوهشها نشاندهندۀ مشکلات بسیاری در اجراییبودن یا نبودن بیشتر پروژههای استقرار مدلهای ارزیابی عملکرد است (اشنایدرمن، 1999). برخی پژوهشها، میزان ناموفقبودن استقرار مدلها را تا 70 درصد بیان میکند (مککان، 1998). علل عمدۀ این شکستها ناشی از نبود رهبری مناسب، مقاومت در برابر تغییر، ارزیابینکردن دقیق اهمیت شاخصها، تدوین اهداف بدون توجه به منافع ذینفعان، کمالگرایی، ارتباطنداشتن استراتژی به اهداف، تعدد شاخصهای ارزیابی، تعریف ضعیف شاخصها، صعوبت دسترسی به دادهها، نتایج غیرکاربردی شاخصها، محدودیتهای زمانی و مکانی، رشد سریع فنّاوری و تغییرات ساختاری در سازمانهاست (بورن و همکاران، 2003؛ پاریدا و همکاران، 2015). وجود چنین موانع مهمی در اجرا، ضرورت انجامدادن پژوهشهای جدید را با رویکردهای متفاوت نسبت به گذشته مشخص میکند؛ امر مهمی که در پژوهش حاضر به آن توجه شده است.
2.2. شکستناپذیری
مبحث قوهای سیاه را در ابتدا نیکلاس طالب برای مواجهه با بحرانهای مالی مطرح کرد (طالب، 2015). نظریۀ قوی سیاه به رویدادهایی اشاره داد که بسیار کمیاب[i] و غیرمحتمل[ii] است؛ ولی پس از رخداد، آثار زیادی بر جا میگذارد. قوی سیاه، سه ویژگی اساسی دارد: پیشبینیناپذیر است، پیامدهای عظیمی دارد و پس از رخداد، پیشبینیپذیر جلوه میکند.
|
منافع |
|
شکستناپذیر |
|
تابآور |
|
پایدار |
|
استرس/تغییر |
|
شکننده |
|
هزینه |
|
خلاقیت |
|
تطابق |
|
شکست |
|
مقاومت |
شکل 1- سیر تحول و توسعۀ سیستمها از شکست تا شکستناپذیری (طالب، 2012)
سیستمها با توجه به توانایی خود در یک طیف متمایز از شکننده[iii]، قوی/ پایدار[iv] و شکستناپذیر عمل میکند. شکل شمارۀ 1، سه نوع رفتار ممکن یک سیستم را در هنگام مواجهه با استرس نشان میدهد (طالب، 2012). مفهوم شکستناپذیری در مسائل اجتماعی-اقتصادی مطرح شد؛ ولی با توسعۀ آن توسط دیگر پژوهشگران و استدلالهای انجامشده، از این مفهوم در محیطهای صنعتی نیز میتوان استفاده کرد (آبید و همکاران، 2014؛ دربیشایر و رایت، 2014).
جدول شمارۀ 2، برخی پژوهشهای اخیر داخلی و خارجی را دربارۀ کاربردهای شکستناپذیری در کسبوکارهای مختلف نمایش میدهد.
جدول 2- برخی پژوهشهای داخلی و خارجی دربارۀ شکستناپذیری
|
نویسنده/ سال |
عنوان |
|
خوشسپهر و همکاران، 1396 |
ارتقای بهرهوری زنجیره تأمین با بهکارگیری نظریه شکستناپذیری |
|
قاسمی و همکاران، 1395 |
ارائۀ چارچوبی برای سنجش و ارزیابی شکستناپذیری نظامی از سیستمها |
|
ملکی و همکاران، 1395 |
شکستناپذیری سازمانی الگویی برای تحقق اقتصاد مقاومتی |
|
مؤدی و همکاران، 2020 |
مدل دینامیک بهینهسازی در توسعۀ تأمین آب با جریان نامشخص |
|
ساچی، 2020 |
کاربرد نسبیت در شکستناپذیری |
|
رمضانی و همکاران، 2020 |
رویکرد تابآوری[v] و شکستناپذیری در اکوسیستمهای کسبوکار |
|
کیم و همکاران، 2019 |
ساختارهای چندلایه در تولید سیستمهای شکستناپذیر در مدلهای شبکۀ بولی[vi] |
|
اشمیت، 2019 |
آناتومی یک حادثه: نشتی گاز هیدروژن و سیستمهای ایمنی شکستناپذیر |
|
مارتینتی و همکاران، 2018 |
مهندسی تابآوری و شکستناپذیری: رخداد حادثه در پلتفرم بالابرهای سیار |
|
لیچمن و همکاران، 2018 |
ارتباطات شکستناپذیر |
|
درویانکو، 2017 |
مطالعهای پیرامون تأثیر شکستناپذیری بر شهرت و اعتبار کسبوکارها |
|
ایکرت جی، 2017 |
چابکی در مصنوعات، رویکردی شکستناپذیر در طراحی و خلاقیت |
|
احمدزاده و قاسمی، 2017 |
مطالعۀ موردی: تأثیر شکستناپذیری بر بانکداری و چاپ اسکناس |
|
بلسیچ و سکچینی، 2017 |
به سوی شکستناپذیری شهرها و ساختمانهای درونشهری |
|
هول، 2016 |
سیستمهای مخابراتی شکستناپذیر |
|
بندل، 2016 |
ساختن سازمان شکستناپذیر: ریسک، فرصت و مدیریت در جهان آشفته |
|
دووندورف و همکاران، 2016 |
ویژگی شکستناپذیری در سیستمهای سایبری |
|
رافی، 2015 |
شکستناپذیری در اقتصاد اسلامی |
|
ورهلست و همکاران، 2015 |
شکستناپذیری: مهندسی سیستمها در بهترین وضعیت |
|
کلنسی، 2015 |
پیچیدگی و سیستمهای سلامت شکستناپذیر |
|
کنن، 2015 |
نگرشی جدید به شکستناپذیری در سازمانهای تولیدی کوچک و متوسط |
|
آبید و همکاران، 2014 |
به سوی زیرساختهای رایانش ابری شکستناپذیر |
|
دیفلوریو، 2014 |
شکستناپذیری= مدلها و الگوریتمهای ارتجاعی+ تابآور+ یادگیری ماشینی |
|
زیتسمن، 2014 |
کاربرد شکستناپذیری در زنجیره تأمین |
|
جانسون و جورج، 2013 |
تحلیل شکستناپذیری و چارچوب برآورد برای سیستمهایی از سیستمها |
2.3. رویکرد نگهداری و تعمیرات شکستناپذیر
با وجود پیشرفتهای حاصلشده، فقط یکسوم صنایع تولیدی، که ارزیابی سیستمهای نگهداری و تعمیرات را انجام دادهاند، از مزایای کامل آن بهرهمند شدهاند (سیموئز و همکاران، 2011). پژوهشها نشان داد علاوه بر نیاز به استفاده از نقش عامل شناخت انسانی، رسیدن به اثربخشی کامل ارزیابی عملکرد، مستلزم داشتن معیارهای یکپارچه و مرتبط با استراتژی سازمان است (کفالیدو و همکاران، 2018). شکستناپذیری، رویکرد نوینی است که مبنای تحلیل و شناخت انسانی را در خود دارد و پژوهش حاضر به دنبال شناسایی مؤلفههای آن و ارتباط آنها با شاخصهای کلیدی ارزیابی عملکرد نت است. شکل شمارۀ 2، مدل پیشنهادی پژوهش را نمایش میدهد. در این شکل، Ai شاخصهای کلیدی ارزیابی عملکرد نت و Biمؤلفههای شکستناپذیری است.
|
شکستناپذیری |
|
ارزیابی عملکرد |
|
A1 |
|
A2 |
|
A3 |
|
A16 |
|
. . . |
|
. . . |
|
. . . |
|
B1 |
|
B2 |
|
B3 |
|
B16 |
|
. . . |
شکل 2- مدل اجرای پژوهش
3. روششناسی پژوهش
همانگونه که در شکل شمارۀ 3 نشان داده شده است، پژوهش حاضر بهصورت مدلی آمیخته و در پنج مرحله طراحی و اجرا شده است. از آنجا که پژوهش حاضر بهصورت آمیخته انجام شده است، ازنظر مبانی فلسفی میتوان آن را در گروه پـارادایم پراگماتیسـم قرار داد. ازنظر هدف نیز پژوهش حاضر، کاربردی- بنیادی محسوب میشود. بـا توجه به ضرورت استفاده از روشهای تصمیمگیـری و اسـتفاده از نظر خبرگـان، ده نفـر از کارکنان منطقۀ ده عملیات انتقال گاز کشور، کـه آشـنایی زیادی بـا مسائل صنعت و مبانی علمی داشتند، به روش هدفمند قضـاوتی بهعنوان نمونه انتخاب شدند. از جامعة آماری، دو نفر، تحصـیلات دکتری؛ شش نفر، تحصیلات کارشناسی ارشد و دو نفر، تحصیلات کارشناسی داشتند.
|
شروع |
|
فاز یک- شناسایی معیارهای کلیدی ارزیابی عملکرد نگهداری و تعمیرات |
|
1- مطالعۀ استانداردها و پژوهش |
|
2- تهیۀ فهرست معیارهای غیرتکراری |
|
فاز دوم- غربال معیارهای کمّی |
|
1- پانل خبرگان |
|
2- روش دلفی فازی فازی فازی |
|
3- انتخاب معیارها براساس قانون 80-20 پارتو |
|
فاز چهارم- معیارهای کیفی |
|
تحلیل مضمون و انتخاب شاخصهای کیفی |
|
فاز پنجم- تعیین روابط بین معیارها |
|
تعیین روابط بین معیارها با همبستگی کانونی |
|
تعیین مؤلفههای شکستناپذیری مؤثر بر معیارهای کلیدی ارزیابی نت |
|
فاز سوم- شناسایی مؤلفههای رویکرد شکستناپذیری |
|
انجامدادن پژوهش کیفی |
|
خاتمه |
شکل 3- رویکرد آمیخته برای ارزیابی نگهداری و تعمیرات مبتنی بر مؤلفههای شکستناپذیری
4. مطالعۀ موردی و یافتهها
پژوهش حاضر بهعنوان مطالعۀ موردی در منطقۀ ده عملیات انتقال گاز انجام شده است که وظیفۀ انتقال بیشتر از 80 درصد گاز تولیدی کشور را بر عهده دارد. بیشتر از 2000 کیلومتر خط لولۀ 56 اینچ فشار قوی، 29 دستگاه توربوکمپرسور 25 مگاواتی، 10 دستگاه ژنراتور برق اضطراری، سیستمهای انتقال قدرت، کمپرسورهای هوای فشرده و هوای ابزار دقیق و سایر تجهیزات جانبی، ازجمله سرمایههای فیزیکی طراحی و اجراشده در منطقۀ ده عملیات انتقال گاز کشور است. این حجم زیاد از سرمایههای فیزیکی در منطقۀ ده عملیات انتقال گاز کشور، مستلزم توجه جدی مدیران به ارزیابی عملکرد فعالیتهای نگهداری و تعمیرات است؛ از اینرو، برنامههای نگهداری و تعمیرات در منطقه بهصورت تعمیرات پیشگیرانه و دورهای، برنامهریزی و انجام میشود. تعمیرات اضطراری نیز بهصورت فعالیتهای تعمیراتی غیربرنامهریزیشده اجرا میشود. بهبود و اثربخشی بیشتر فعالیتهای تعمیراتی پیشگیرانه و اضطراری، نیازمند پژوهش و استفاده از استراتژیهای تعمیراتی دانشمحور است. پژوهش حاضر، گامی برای بهبود و اثربخشی بیشتر فعالیتهای موجود با رویکرد شکستناپذیری است.
4.1. بخش کمّی
درابتدا، کلیّۀ شاخصهای کلیدی ارزیابی عملکرد نت از استانداردهای جهانی مانند انجمن نگهداری و تعمیرات آمریکا، سازمان استاندارد ISO14224، استاندارد بریتانیایی و مبانی نظری موضوع بررسی شد. شاخصهای مشابه و تکراری با نظر پانل تخصصی، حذف و موارد باقیمانده در جدول اطلاعات کلیّۀ شاخصهای نت گنجانده شد. درادامه، خبرگان به هر کدام از معیارهای کلیدی عملکرد براساس طیف لیکرت، نمرهای بین 1 تا 5 براساس اهمیت موضوع دادند. نظر به تفاوت تخصص و تجربۀ هر کدام از خبرگان، ضریب و اهمیت نظر هر کدام از آنها نیز محاسبه و در نمرات ارائهشده تأثیر داده شد. 131 شاخص کلیدی ارزیابی عملکرد سیستمهای نگهداری و تعمیرات با روش میانگین وزنی ساده و پانل خبرگان رتبهبندی اولیه شد. برای ارزیابی عملکرد به شاخصهای جامع و مانع نیاز است (وایرمن، 1990)؛ بنابراین، در فیلتر اولیه و با رعایت تأثیر اصل پارتو[vii] در توزیع عوامل مهم نسبت به عوامل کماهمیت (رید و جورجنسن، 2004)، پنجاه شاخص برتر مرحلۀ اول، انتخاب شد و خبرگان با روش دلفی فازی، آنها را در دو مرحله ارزیابی کردند. برای اطمینان از پوشش کامل شاخصهای مهم، میزان پذیرش اجماع نظر خبرگان، 70 درصد منظور شد. درنهایت، در دو مرحله و با استفاده از مصاحبه با خبرگان و بهکارگیری تکنیک دلفی فازی[viii]، 16 معیار کلیدی ارزیابی عملکرد متناسب با سیستم نگهداری و تعمیرات منطقۀ ده عملیات انتقال گاز کشور استخراج شد.
روش دلفی فازی[ix] را ایشیکاوا و همکاران (1993) ارائه کردند. روش دلفی فازی، یک روش تصمیمگیری گروهی است که ابهام درک مشترک نظرات متخصصان را حل میکند (نوردرهابن، 1995). روش دلفی فازی، ترکیبی از روش دلفی و نظریۀ فازی و بهطور عمده بر عدم اطمینان و متغیرهای زبانی متمرکز است. در این روش از اعداد فازی مثلثی (نظریۀ فازی) برای بهبود اشکالات روش سنتی دلفی استفاده میشود که ممکن است فقط 50 درصد اطلاعات لازم را ارائه دهد.
در مقایسه با روش دلفی، در این روش زمان صرفشده برای گردآوری دادهها کاهش مییابد و درنتیجه، پیچیدگی کمتری دارد. در این روش، تابع عضویت، 0 یا 1 است که درنتیجۀ تجزیهوتحلیل لجستیکی این دو مقدار به ما امکان میدهد 50 درصد اطلاعات مهم دیگر را نادیده بگیریم (چن، 2001). دورهای استفادهشده در روش دلفی فازی، بسیار کمتر از موارد استفادهشده در روش دلفی است. علاوه بر این، روش دلفی فازی دقیقاً مفاهیم یک ساختار زبانی را بیان میکند. بهطور کلی، این روش، روش ساده و نظاممندی برای حل مسائل چندمعیاره است؛ زیرا قابلیت اطمینان و اعتبار یک مقیاس زبانی فازی، بیشتر از مقیاس سنتی است (ایشیکاوا و همکاران، 1993). در جدول شمارۀ 3، نتایج محاسبات و رتبۀ شاخصها در مرحلۀ دوم روش دلفی فازی آورده شده است.
جدول 3 - نتایج مرحلۀ دوم دلفی فازی (شاخصهای نهایی ارزیابی عملکرد نت منطقۀ ده عملیات انتقال گاز کشور)
|
ردیف |
معیار ارزیابی |
ارزش فازی هر یک از پرسشها |
مقدار دی فازیشدۀ هر پرسش |
وضعیت پرسشها |
درصد اجماع |
مقدار وزن |
رتبه |
||
|
L |
M |
U |
|||||||
|
1 |
قابلیت دسترسی |
4 |
889664/4 |
5 |
694832/4 |
تأییدشده |
90 |
052216/0 |
3 |
|
2 |
میانگین زمان بین توقفات |
4 |
889664/4 |
5 |
694832/4 |
تأییدشده |
90 |
052216/0 |
3 |
|
3 |
قابلیت اطمینان |
5 |
5 |
5 |
5 |
تأییدشده |
100 |
05561/0 |
1 |
|
4 |
میانگین زمان ازکارافتادگی تجهیز |
3 |
543632/4 |
5 |
271816/4 |
تأییدشده |
70 |
047511/0 |
14 |
|
5 |
میانگین زمان بین تعمیرات |
3 |
543632/4 |
5 |
271816/4 |
تأییدشده |
70 |
047511/0 |
14 |
|
6 |
زمان عملیاتی کل به تعداد توقفات |
5 |
5 |
5 |
5 |
تأییدشده |
100 |
05561/0 |
1 |
|
7 |
تعداد توقفات آسیبرسان به کارکنان نت به کل توقفات |
4 |
889664/4 |
5 |
694832/4 |
تأییدشده |
90 |
052216/0 |
3 |
|
8 |
هزینۀ نت اصلاحی به نت کل |
3 |
64616/4 |
5 |
32308/4 |
تأییدشده |
80 |
048081/0 |
11 |
|
9 |
هزینۀ نت پیشگیرانه به هزینۀ نت کل |
3 |
64616/4 |
5 |
32308/4 |
تأییدشده |
80 |
048081/0 |
11 |
|
10 |
درصد کارهای تکراری |
3 |
543632/4 |
5 |
271816/4 |
تأییدشده |
70 |
047511/0 |
14 |
|
11 |
تعداد توقفات آسیبرسان محیط زیست به کل توقفات |
4 |
781762/4 |
5 |
640881/4 |
تأییدشده |
80 |
051616/0 |
8 |
|
12 |
تعداد افراد آسیبدیدۀ نت به کل کارکنان نت |
4 |
889664/4 |
5 |
694832/4 |
تأییدشده |
90 |
052216/0 |
3 |
|
13 |
آپتایم (آماده به کار بودن) |
3 |
64616/4 |
5 |
32308/4 |
تأییدشده |
80 |
048081/0 |
11 |
|
14 |
هزینۀ نت مبتنی بر وضعیت به نت کل |
4 |
781762/4 |
5 |
640881/4 |
تأییدشده |
80 |
051616/0 |
8 |
|
15 |
درصد درخواست کارهای انجامشده به کل درخواستهای صادرشده |
4 |
676242/4 |
5 |
588121/4 |
تأییدشده |
70 |
051029/0 |
10 |
|
16 |
ساعات کار ازدسترفتۀ کارکنان نت به کل ساعات کار کارکنان نت |
3 |
543632/4 |
5 |
271816/4 |
تأییدشده |
70 |
047511/0 |
14 |
4.2. بخش کیفی - تحلیل مضمون
روش کیفی تحلیل مضمون برای تحلیل دادههای متنی کاربرد دارد و دادههای پراکنده و متنوع را به دادههایی غنی و تفصیلی تبدیل میکند (هولووی و تودرس، 2003). معمولاً در مطالعاتی مانند پژوهش حاضر، اگر تعداد متون و دادههای آنها زیاد باشد، روش قالب مضامین به کار گرفته میشود (کمالی، 2018). روش نمونهگیری پژوهش حاضر بهصورت غیرتصادفی هدفمند است و اصـل نمونـهگیـری کیفـی، یعنـی بازنمـایی نمادین در آن رعایت شده است (براون و کلارک، 2006).
مرحلۀ اول؛ آشنایی با دادهها: در این مرحله، بـازخوانی دادهها و جستوجوی معانی آنها ضمن یادداشتبرداری انجام شد (کلارک و براون، 2013). این یادداشتها از مطالعۀ بیشتر از 50 مقاله و کتاب به دست آمده بود که علاوه بر روش دستی در نرمافزار مکس کیودا 2020 نیز ثبت شده بود.
مرحلۀ دوم؛ ایجاد کدهای اولیه: کـدهای باز، ویژگـیهایی از دادهها را معرفی میکند که ازنظر پژوهشگر جالب است و با پرسشهای پـژوهش، ارتباط زیادی دارد (کلارک و براون، 2013). در این مرحله، قسمتهایی از متون، که برای پرسشهای پژوهش مفهوم داشـت، انتخـاب و برچسبگذاری شد. 491 کد باز در این مرحله شناسایی شد. جدول شمارۀ 4، برخی کدهای باز یکی از مضامین را نمایش میدهد.
مرحلۀ سوم؛ جستوجوی مضامین با کدهای باز[x]: با تفسیر کـدهای اولیـه (بـاز) بـه شناسـایی مضمونها اقدام شد و کـدهای استخراجشده در قالب کدهای گزینشی قرار گرفت. کدهای باز و کـدهای گزینشـی شناساییشده در قالب 254 مضمون دستهبندی شد.
جدول 4- مفاهیم و کدهای باز یکی از مضامین (خروجی ماکس کیودا)
|
برچسب |
مفاهیم و منابع کدهای اولیه و باز |
مضمون پایه |
|
Abs 01 |
Antifragile: Things That Gain from Disorder”, specifies systems that are capable of absorbing shocks and be improved positively by them |
System behavior in face of volatility, shocks and stress |
|
Abs 04 |
Antifragility, is defined as a property of a system that can absorb chaos and errors to learn and grow |
|
|
Abs 05 |
More than being robust or resilient, which resist or absorb volatility, an antifragile strategy benefits from volatility, adapts, and becomes better |
مرحلۀ چهارم؛ بازبینی مضامین و خلق مضامین سازماندهنده: با بازنگری مجدد وغربال بیشتر مضمونها، کوشش شد مضمونها غیرتکراری و جامع باشد. همانگونه که در جدول شمارۀ 5 مشاهده میشود، این مرحله بـه اسـتخراج 18 مضمون سازماندهنده منجر شده است که دربردارندۀ مضامین پایه برای متغیر شکستناپذیری است.
مرحلۀ پنجم؛ تعریف و نامگذاری مضامین اصلی: مضمونها بار دیگر تحلیل و فرایند به ظهور مضامین فراگیـر ساختاری و رفتاری منتهـی شـد. این مضمونها در جدول شمارۀ 5 مشاهده میشود.
جدول 5- مضامین اصلاحشدۀ نهایی شکستناپذیری
|
فراگیر |
سازماندهنده |
پایه |
|
مؤلفههای رفتاری |
یادگیری و رشد |
سیستم در مواجهه با استرس محیطی ضمن بهکارگیری فرایندهای یادگیری، از اشتباههای موجود استفاده میکند و قویتر میشود. (85 مورد) |
|
عدم تقارن |
سیستم هنگام مواجهه با عدم اطمینانهای محیطی، حرکت صعودی بیشتری نسبت به حرکت نزولی خواهد داشت. (12 مورد) |
|
|
شکست خلاق محور پانارشی |
برای شکستناپذیری باید اجزای کوچکتر بهگونهای طراحی شود که در مواقع ضروری، قربانی بقای سیستم اصلی شود. (19 مورد) |
|
|
رویکردهای پیشبینینشده[xi] |
نتایج برنامهریزینشده در برخی موارد، ساختارهای نوظهوری را در سیستم ایجاد میکند. (12 مورد) |
|
|
هیورستیک |
قواعد سادهای است که سیستم بهمرور زمان برای مواجهه با مشکلات آموخته است. (4 مورد) |
|
|
تجربه و تخصصگرایی |
منظور آن است که مداخلهنکردن کارشناسان کمتجربه در امور باعث افزایش عملکرد سیستم میشود. (5 مورد) |
|
|
تابآوری |
باعث میشود سازمانها در مقابل تهدیدها، عملکرد بهتری داشته باشند. (8 مورد) |
|
|
چابکی |
شکستناپذیری را میتوان قسمتی از فعالیتهای چابکی سیستم تعریف کرد. |
|
|
هورمونیزهکردن |
حذف کامل عوامل منفی برای سیستم مضر است. (12 مورد) |
|
|
ریسکهای ناشناخته |
توانایی سیستم در شناخت قوهای سیاه به شکستناپذیری آن کمک میکند. |
|
|
باربل استراتژی |
مدیریت ریسک به مسائل مهم در دورههای بلندمدت و کوتاهمدت توجه میکند. |
|
|
مؤلفههای ساختاری |
آنتروپی |
سازمانهای شکستناپذیر، آنتروپی زیادی دارند؛ اما این ویژگی سبب زوال آنها نمیشود؛ زیرا ماهیت آنها بر مبنای چندپارگی بنا شده است. (3 مورد) |
|
انعطافپذیری و تطابق عملیاتی با درجۀ اتصال و آزادی سیستم |
سازمانهای شکستناپذیر، ساختاری منعطف و چندپاره دارند. توازن بین محدودیتها و درجۀ آزادی از شرایط لازم بهینگی برای یک سیستم است. (26 مورد) |
|
|
افزونگی |
افزونگی، سیستم را پایدار میکند و در شکستناپذیری یک سرمایهگذاری محسوب میشود. افزونگی در بلندمدت، مزایای زیادی در مقایسه با بهینهسازی برای سازمان به همراه خواهد داشت. (11 مورد) |
|
|
قابلیت اطمینان بالا |
قابلیت اطمینان بالا برای سیستم ضروری است؛ ولی آن را شکستناپذیر نمیکند. شکنندگی را میتوان با قابلیت اطمینان بالا کنترل کرد. (2 مورد) |
|
|
غیرخطیبودن |
افزایش ورودی سیستم به همان میزان، افزایش خروجی را به همراه ندارد. (2 مورد) |
|
|
رویههای شفاف |
محیطهای مختلفی وجود دارد که نمیتوان قواعد کاری آن را شفاف تعریف کرد و به مشارکت حداکثری نیاز است (نظام مشارکت). (9 مورد) |
|
|
پیچیدگی |
هرچه تعداد عناصر سیستم زیادتر شود، پیچیدگی آن افزایش مییابد. (10 مورد) |
گوبـا و لینکلن[xii] چهار معیار را برای بررسی میزان اعتبارپذیری پژوهشهای کیفی مطرح کردهاند (گرجیپور و همکاران، 2019). جدول شمارۀ 6، اعتبارپذیری این بخش پژوهش را نشان میدهد.
برای بررسی روایی مضامین علاوه بر مطالعۀ مبانی نظری، از پیشینۀ پژوهش و مصاحبه نیز در فرایند پژوهش استفاده شد. برای اعتبارسنجی نیز زاویهبنـدی دادهها و زاویهبندی تحلیلی سنجیده و تأیید شد.
برای سنجش پایایی، منـابع استفادهشده بهدقت، مطالعه و کدگذاری دستی انجام شد. برای کدگذاری رایانهای، نسـخة 2020 نـرمافـزار مکس کیودا به کار رفت. نرمافزار ماکس کیودا، نرمافزاری بسیار کاربردی برای انجامدادن پژوهشهای کیفی است که در پژوهش حاضر، با استفاده از آن با بهکارگیری روش تحلیل مضمون، مؤلفههای شکستناپذیری شناسایی شد. نتایج این دو کدگذاری با یکدیگر مقایسه شد و ضریب توافـق بـا روش هولستی[xiii] بین این دو روش کدگذاری، 85 درصد به دست آمد.
جدول 6- اعتبارپذیری کیفی پژوهش
|
معیار ارزیابی |
شرح اقدام |
|
مطلوببودن |
1- پژوهشگر، تقریباً یکسال، اسناد را مطالعه کرده است. 2- پژوهشگر و خبرگان، دادهها را بهطور مستمر تحلیل کردهاند. 3- کدگذاری دستی و رایانهای بهطور همزمان انجام شده است. |
|
انتقالپذیری |
1- اسناد مطالعهشده، معتبرترین اطلاعات را در حوزۀ شکستناپذیری داشتند. 2- دربارۀ یافتههای پژوهش با خبرگان دانشگاهی و سازمانی تبادل نظر شده است. |
|
قابلیت اطمینان |
1- همۀ یادداشتهای حاصل از مطالعۀ اسناد ثبت و ضبط شده است. |
|
تأییدپذیری |
1- انسجام درونی نتایج بررسی شده است. |
4.3. ادغام نتایج کمّی و کیفی پژوهش
برای به دست آوردن رابطۀ متغیرهای شکستناپذیری و ارزیابی عملکرد نت از روش تحلیل همبستگی کانونی در نرمافزار SPSSاستفاده شد. تحلیل همبستگی کانونی، یکی از اعضای خانوادۀ تکنیکهای آماری خطی چندمتغیره اسـت کـه در حدود 70 سال پیش، اچ. هتلینگ[xiv] آن را توسعه داده است (یورتیو و همکاران، 2018). این روش، نقش برجستهای بهعنوان ابزاری اکتشافی بهویژه به هنگام ارتباط متغیرهای چندگانه با یک مقولۀ تحلیلی دارد (لیما و همکاران، 2004). پژوهشگر در تحلیل رگرسیون چندگانه، وضعیت یک متغیر وابسته را نسبت به چندین متغیر مستقل بیان کرد که همیشه قابل استفاده نیست؛ زیرا گاهی ارتباط چندین متغیر مستقل از یکسو و چندین متغیر وابسته از سوی دیگـر مد نظر است. تحلیل همبستگی کانونی، کـه از مـدلهای آمـاری چنـدمتغیره است، تحقق این هدف را ممکن میکند (گرین، 2014).
جدول شمارۀ 7، متغیرهای مستقل و وابستۀ دو بعد شکستناپذیری و ارزیابی عملکرد نگهداری و تعمیرات را نشان میدهد که درواقع، حاصل نتایج بخشهای کمّی و کیفی پژوهش است. نتایج بررسی همبستگی متغیرهای پژوهش نشان میدهد یادگیری و رشد، پانارشی، هیورستیک، هورمونیزهشدن و باربل استراتژی از مؤلفههای رفتاری و افزونگی، نظام مشارکت و قابلیت اطمینان بالا از مؤلفههای ساختاری، بیشترین تأثیر را بر معیارهای کلیدی ارزیابی عملکرد نگهداری و تعمیرات در منطقۀ ده عملیات انتقال گاز کشور دارد.
برای بررسی روایی محتوایی آزمون در این پژوهش از شاخص نسبت روایی محتوایی[xv](CVR) استفاده شده است لاوشه[xvi] طراحی کرده است.
جدول 7- متغیرها و نمادهای پژوهش
|
معیارهای نت KPI |
نماد |
معیارهای شکستناپذیری |
نماد |
|
قابلیت اطمینان |
A1 |
یادگیری و رشد |
B1 |
|
زمان عملیاتی کل به تعداد توقفات |
A2 |
عدم تقارن |
B2 |
|
قابلیت دسترسی |
A3 |
شکست خلاق محور پانارشی |
B3 |
|
میانگین زمان بین توقفات |
A4 |
رویکردهای پیشبینینشده و نوظهور |
B4 |
|
درصد درخواست کارهای انجامشده به کل درخواستهای صادرشده |
A5 |
هیورستیک |
B5 |
|
آپتایم (آماده به کاری) |
A6 |
تجربه و تخصصگرایی |
B6 |
|
میانگین زمان ازکارافتادگی تجهیز |
A7 |
تابآوری |
B7 |
|
میانگین زمان بین تعمیرات |
A8 |
چابکی |
B8 |
|
درصد کارهای تکراری |
A9 |
هورمونیزهکردن |
B9 |
|
تعداد توقفات آسیبرسان به کارکنان نت به کل توقفات |
A10 |
ریسکهای ناشناخته |
B10 |
|
تعداد افراد آسیبدیدۀ نت به کل کارکنان نت |
A11 |
استراتژی باربل |
B11 |
|
تعداد توقفات آسیبرسان محیط زیست به کل توقفات |
A12 |
آنتروپی |
B12 |
|
ساعات کار ازدسترفتۀ کارکنان نت به کل ساعات کار کارکنان نت |
A13 |
انعطافپذیری با درجۀ اتصال و توازن محدودیتها و آزادی سیستم |
B13 |
|
هزینۀ نت مبتنی بر وضعیت به نت کل |
A14 |
افزونگی |
B14 |
|
هزینۀ نت اصلاحی به نت کل |
A15 |
قابلیت اطمینان بالا |
B15 |
|
هزینۀ نت پیشگیرانه به نت کل |
A16 |
غیرخطیبودن |
B16 |
|
- |
- |
رویههای شفاف |
B17 |
|
- |
- |
پیچیدگی |
B18 |
برای تعیین CVR، پرسشنامۀ طراحیشده در اختیار 10 نفر از متخصصان قرار گرفت و با توجه به جدول شمارۀ 8، مقدار CVR قابل قبول، 62/0 در نظر گرفته شد. پرسشهایی که مقدار CVR محاسبهشده برای آنها کمتر از 62/0 بود، از آزمون کنار گذاشته شد.
جدول 8- حداقل مقدار CVR قابل قبول براساس تعداد متخصصان نمرهگذار (گیلبرت و پریون، 2016)
|
تعداد متخصصان |
مقدار CVR |
تعداد متخصصان |
مقدار CVR |
تعداد متخصصان |
مقدار CVR |
|
5 |
99/0 |
11 |
59/0 |
25 |
37/0 |
|
6 |
99/0 |
12 |
56/0 |
30 |
33/0 |
|
7 |
99/0 |
13 |
54/0 |
35 |
31/0 |
|
8 |
75/0 |
14 |
51/0 |
40 |
29/0 |
|
9 |
78/0 |
15 |
49/0 |
- |
- |
|
10 |
62/0 |
20 |
42/0 |
- |
- |
ب) شاخص روایی محتوایی[xvii] (CVI):برای بررسی شاخص روایی محتوا از روش والتز و باسل[xviii] استفاده شد. حداقل مقدار قابل قبول برای شاخص CVI برابر با 79/0 است.
نتایج آماری از همبستگی مؤلفههای هر دو بعد شکستناپذیری و ارزیابی عملکرد نگهداری و تعمیرات در جدولهای شمارۀ 9 و 10 نشان داده شده است.
جدول 9- آزمون همبستگی کانونی معیارهای شکستناپذیری و معیارهای نت KPI
|
متغیرهای کانونی |
ضریب همبستگی کانونی |
ضریب تعیین |
نسبت تجمعی |
ضریب تعین کل |
مقدار ویژه |
آمارۀ ویلکز |
F |
Sig. |
|
1 |
947/0 |
897/0 |
897/0 |
959/0 |
63/8 |
019/0 |
656/4 |
000/0 |
|
2 |
620/0 |
384/0 |
031/0 |
625/0 |
187/0 |
041/2 |
000/0 |
|
|
3 |
510/0 |
26/0 |
018/0 |
351/0 |
304/0 |
625/1 |
000/0 |
|
|
4 |
465/0 |
216/0 |
013/0 |
275/0 |
411/0 |
382/1 |
001/0 |
جدول 10- شاخصهای افزونگی کانونی برای اولین تابع کانونی
|
متغیرهای کانونی اول |
مقدار واریانس تبیینشدۀ معیارهای نت توسط معیارهای شکستناپذیری |
مقدار واریانس تبیینشدۀ معیارهای شکستناپذیری توسط معیارهای نت |
|
1 |
524/0 |
445/0 |
|
2 |
019/0 |
044/0 |
|
3 |
010/0 |
016/0 |
|
4 |
005/0 |
005/0 |
همانگونه که در جدول شمارۀ 9 نشان داده شده است، چهار تابع همبستگی کانونی در سطح اطمینان 95 درصد، معنادار گزارش شده است که نشاندهندۀ وجود پنج مجموعه متغیر وابسته است. هر متغیر کانونی، یک ضریب تعیین دارد. اولین همبستگی کانونی، مهمتر از دیگر همبستگیهاست. ضریب تعیین کل، مقدار تغییرات کل متغیرهای کانونی را نشان میدهد. اولین همبستگی کانونی، 7/89 درصد از واریانس را تبیین کرده است. متداولترین معیار برای آزمون سطح معنیدار اولین همبستگی کانون، معیار آمارۀ ویلکز است که با توجه به سطح معنیداری بهدستآمده (000/0)، گفتنی است چهار مجموعه از متغیرها با یکدیگر پیوند دارد. برای تعیین نسبت واریانس تبیینشدۀ هر گروه از متغیرها در دو بخش نسبت به خود و نسبت به گروه مقابل از شاخص افزونگی استفاده شد که در آن، درجۀ همپوشانی بین دو مجموعه از متغیرها مشخص میشود. میزان افزونگی بالای ضرایب کانونی، نشاندهندۀ توانایی زیاد آنها در پیشبینی متغیرهای وابسته است. براساس نتایج جدول شمارۀ 10، مقدار واریانس تبیینشدۀ معیارهای نت توسط معیارهای شکستناپذیری، برابر با 52 درصد و مقدار واریانس تبیینشدۀ معیارهای شکستناپذیری توسط معیارهای نت، 44 درصد ارزیابی شده است. این مقادیر، همبستگی بین مجموعه متغیرهای اشارهشده را بهخوبی نمایان میکند.
برای تعیین پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. این ضریب برای معیارهای نت، 872/0 و برای معیارهای شکستناپذیری، 91/0 محاسبه و مورد قبول واقع شد.
5. بحث
نتایج نشان داد مؤلفههای شکستناپذیری بر عوامل کلیدی ارزیابی عملکرد سیستم نگهداری و تعمیرات منطقۀ ده عملیات انتقال گاز کشور تأثیر دارد. تا جایی که بررسیها نشان میدهد در هیچ کدام از پژوهشهای گذشته، شاخصهای ارزیابی عملکرد به دو گروه رفتاری و ساختاری تقسیمبندی نشده است که به این امر مهم در پژوهش حاضر توجه شده است؛ درنتیجه، گفتنی است به مؤلفههای ارزیابی عملکرد سیستم نگهداری و تعمیرات از دو منظر اصلاح ساختارها و رفتارها میتوان توجه کرد. در بخش کمّی پژوهش، از بین 131 شاخص موجود ارزیابی عملکرد نت، 16 شاخص، اهمیت بیشتر دارد و متناسب با فعالیتهای نت منطقۀ ده عملیات انتقال گاز کشور شناسایی شد. در بخش کیفی پژوهش، با استفاده از روش تحلیل مضمون، 18 مؤلفه برای شکستناپذیری شناسایی شد. با استفاده از روش همبستگی کانونی در نرمافزار SPSS ارتباط شاخصهای مرتبط با متغیرهای شکستناپذیری و ارزیابی عملکرد نت بررسی شد. جدول شمارۀ 11، خلاصۀ نتایج پژوهش را نشان میدهد.
جدول 11- خلاصۀ نتایج پژوهش مبتنی بر شاخصهای نت شکستناپذیر
|
شاخصهای کلیدی نگهداری و تعمیرات |
شاخص رفتاری |
شاخص ساختاری |
رویکرد |
|
درصد هزینۀ نت مبتنی بر وضعیت میانگین زمان ازکارافتادگی درصد حوادث آسیبرسان به کارکنان میانگین زمان بین دو توقف |
یادگیری و رشد پانارشی هیورستیک هورمونیزهشدن باربل استراتژی |
افزونگی نظام مشارکت قابلیت اطمینان بالا |
نگهداری و تعمیرات شکستناپذیر |
از مؤلفههای رفتاری، مضامین سازماندهنده و یادگیری و رشد با بیشترین فراوانی، تأثیر زیادی در بهبود فعالیتهای نگهداری و تعمیرات دارد. هیورستیک، که دیگر مؤلفۀ مؤثر شناساییشده است، نیز براساس معیار یادگیری عمل میکند. سازمان در فعالیتهای نگهداری و تعمیرات، قواعد مفید و سادهای را بهمرور زمان آموخته است که باید از آنها استفاده شود. اجرای منظم برخی قواعد سادۀ نگهداری و تعمیرات مانند بازرسیهای دورهای شیرهای حساس یا تحلیل ارتعاشات ماشینهای دوّار از روشهای متداولی محسوب میشود که سازمان بهمرور بر اهمیت آنها واقف شده است. معیار یادگیری و رشد در مدلهای کارت امتیازی رقابتی کسبوکار (کانجی، 1998) و کارت امتیازی متوازن (کاپلان و نورتن، 1992) بهعنوان یکی از شاخصهای مهم ارزیابی عملکرد شناسایی شد که با نتایج پژوهش حاضر همخوانی دارد.
مشارکت ذینفعان در شاخصهای شناختهشده در رویکرد نت، شکستناپذیر است که در مدل منشور ارزیابی نیز به آن اشاره شده است (نیلی و آدام، 2000). داشتن استراتژی مناسب برای هر صنعت از ملزومات اساسی مدیریت سازمان محسوب میشود (جمالی و کریمیاصل، 2018) که در رویکرد نگهداری و تعمیرات شکستناپذیر پژوهش حاضر نیز بر اهمیت آن، با نام مضمون باربل استراتژی تأکید شده است. باربل استراتژی بر بیتوجهی به نتایج میانمدت و تأکید بر نگاه همزمان بر نتایج کوتاهمدت و بلندمدت اشاره دارد. اتخاذ استراتژی مناسب از معیارهایی است که در مدلهای ارزیابی عملکرد سیستمهای سازگار (فلاپر و همکاران، 1996)، پرسشنامۀ ارزیابی عملکرد (دیکسون و همکاران، 1990) و استاندارد اروپایی مدیریت کیفیت [xix]EFQM به آن اشاره شده است. رویکرد شکستناپذیری پژوهش حاضر بر داشتن استراتژی در بازه زمانی کوتاهمدت و بلندمدت، بهعنوان باربل استراتژی تأکید دارد؛ ولی در مدلهای اشارهشدۀ قبل، مفهوم استراتژی بهصورت کلی ذکر شده است؛ درنتیجه، گفتنی است، نتایج پژوهش حاضر در مقایسه با سایر مطالعات با وجود مشابهت نسبی، کاربردیتر به شمار میآید.
پانارشی[xx] از دیگر مؤلفههای مهم شناساییشدۀ رویکرد شکستناپذیری در پژوهش حاضر است که تابع نوآوری و خلاقیت است. ارتباط خلاقیت و یادگیری سازمانی، موضوعی است که به اصل پانارشی و حرکت به سمت شکستناپذیری منجر میشود. ارتباط این دو متغیر در مطالعات پیشین نیز تأیید شده است (علوی و همکاران، 1393)؛ ولی مطالعات نشان میدهد موضوع با عنوان معیاری معین بررسی و استفاده نشده است. استفاده از خلاقیت و طراحی سیستم بهگونهای که در مواقع لازم، اجزای کوچکتر قربانی کل سیستم شود نیز موضوع مهمی است که در طراحی فرایندی سازمان باید به آن توجه شود. گفتنی است، معیار انعطافپذیری با پانارشی متفاوت است؛ ولی در بیشتر مدلهای پیشین مانند ماتریس نتایج و دترمینان (فیتزجرالد و همکاران، 1991)، هرم ارزیابی اسمارت (لینچ و کراس، 1991)، چارچوب ارزیابی عملکرد صنایع کوچک (لایتینن، 1996) و فرایند ارزیابی عملکرد کمبریج (نیلی و همکاران، 1997) تا حدودی به عملکرد این شاخص توجه شده است. با توجه به بررسیهای انجامشده، معیار پانارشی از رویکرد شکستناپذیری، شفافیت، قابلیت اجرایی و انعطافپذیری بیشتری نسبت به عنصر خلاقیت در سایر مدلها در طراحی مدلهای ارزیابی عملکرد دارد.
در بخش معیارهای ساختار داخلی مدل پایش سرمایههای مشهود (اسویبای، 1997) به عامل مهم مدیریت ریسک اشاره شده است. در رویکرد شکستناپذیری پژوهش حاضر علاوه بر مدیریت ریسک، به ضرورت حذفنکردن کامل استرسدهندهها در سازمان با عنوان هورمونیزهکردن فرایندها برای بقای سیستم نیز توجه شده است. به نظر میرسد رویکرد شکستناپذیری پژوهش حاضر، نگاه جامعتری به پدیدۀ ریسک با عنوان هورمونیزگی دارد.
نتیجۀ این پژوهش در مهمبودن افزونگی با سایر مطالعات حوزۀ قابلیت اطمینان سیستم مشابهت دارد (بناتو و ناپولیتانو، 2008)؛ ولی به این موضوع در مدلها و چارچوبهای ارزیابی عملکرد بررسیشده، توجه نشده است. برخلاف بیشتر مطالعات، که بر بهینه طراحیشدن افزونگی سیستم تأکید دارد، در رویکرد شکستناپذیری پژوهش حاضر، بهینهسازی افزونگی مطلوب نیست و توصیه میشود با توجه به نتایج بلندمدت اقتصادی، با دقت بیشتری به موضوع بیشطراحی[xxi] افزونگی در سیستم توجه شود.
6. نتیجهگیری و پیشنهادها
بررسی یافتههای پژوهش نشان داد از بین شاخصهای متعدد ارزیابی عملکرد نت، 16 شاخص برای مدیریت سیستم نگهداری و تعمیرات منطقۀ ده انتقال گاز، اهمیت بیشتری دارد. علاوه بر این، مضامین مفهوم شکستناپذیری با روش تحلیل مضمون شناسایی شد که شامل دو کد فراگیر، 18 مضمون سازماندهنده و 254 کد باز است. یادگیری و رشد، پانارشی، هیورستیک، هورمونیزهشدن و باربل استراتژی از مؤلفههای رفتاری و افزونگی، نظام مشارکت و قابلیت اطمینان بالا از مؤلفههای ساختاری، بیشترین تأثیر را بر شاخصهای کلیدی ارزیابی عملکرد (درصد هزینۀ نت مبتنی بر وضعیت، میانگین زمان ازکارافتادگی، درصد حوادث آسیبرسان به کارکنان و میانگین زمان بین دو توقف) سیستم نگهداری و تعمیرات منطقۀ ده انتقال گاز کشور دارد. رویکرد ارائهشده در نگهداری و تعمیرات، مؤلفههایی دارد که تاکنون در سایر چارچوبها و مدلهای ارزیابی عملکرد به آنها اشاره نشده است. یکی از محدودیتهای پژوهش حاضر این است که در تحلیل کیفی، نتایج به درک و شناخت پژوهشگر وابستگی دارد؛ بنابراین، ممکن است برخی از مؤلفههای مفهوم شکستناپذیری ناشناخته مانده باشد که این موضوع میتواند در سایر نتایج تا حدودی مؤثر باشد. همچنین وابستهبودن نتایج به ارزیابی عملکرد نت منطقۀ ده عملیات انتقال گاز کشور در تعمیم نتایج نهایی مؤثر است و توجه به جوانب بیشتر را در سایر مطالعات ضروری میکند؛ به عبارت دیگر، با توجه به شرایط و ویژگیهای منحصربهفرد منطقۀ ده عملیات انتقال گاز کشور، لزوماً نمیتوان نتایج بهدستآمدۀ پژوهش حاضر را به سایر مطالعات تعمیم داد. ازجمله پیشنهادهای کاربردی برای منطقۀ ده عملیات انتقال گاز کشور این است که براساس شاخص باربل استراتژی از رویکرد شکستناپذیری برای برنامههای تعمیراتی سالیانه، که در سامانۀ CMMS منطقۀ ده عملیات انتقال گاز کشور تعریف میشود، ماژولهای نگهداری و تعمیرات بلندمدت و کوتاهمدت ساخته شود. همچنین، سیستم ثبت انومالی برای واحدهای عملیاتی نگهداری و تعمیرات ضروری است. پیشنهاد میشود سامانههای نظام مشارکت و انومالی موجود یکپارچه شود تا شناسایی و مدیریت قوهای سیاه در منطقۀ ده عملیات انتقال گاز کشور سادهتر انجام شود. علاوه بر این، با توجه به نقش هورمونیزگی در شکستناپذیرشدن فعالیتهای نت پیشنهاد میشود مانورهای تعمیراتی غیربرنامهریزیشده در دستور کار منطقۀ ده عملیات انتقال گاز کشور قرار گیرد تا آمادگی تعمیراتی منطقه با اینگونه استرسهای مدیریتشده افزون شود و بهبود یابد. پیشنهاد میشود در طراحی خطوط و تأسیسات تقویت فشار، موضوع افزونگی فراتر از بهینگی کوتاهمدت مد نظر قرار گیرد تا منافع بلندمدت منطقه از منافع اندک کوتاهمدت اثر نپذیرد. پیشنهاد میشود در پژوهشهای آینده، مؤلفههای شکستناپذیری با استفاده از پویاییشناسی سیستم[xxii] برسی و تحلیل شود؛ زیرا در محیط پویا میتوان وابستگی نتایج را به درک و شناخت پژوهشگر به حداقل رساند و امکان مطالعه و تحلیل تقریباً همۀ مؤلفههای مرتبط با مفهوم شکستناپذیری را فراهم آورد. پیشنهاد میشود با استفاده از رویکرد تلفیقی QFD-FMEA و پویاییشناسی سیستمها، که شاکر و همکاران (2019) ارائه کردند، حالات، آثار و علل خرابی در سیستم نت منطقۀ ده عملیات انتقال گاز کشور شناسایی و همبستگیها و روابط علّی بین آنها کشف، تحلیل و بررسی شود
[i]. Very Rare
[ii]. Improbable
[iii]. Fragile
[iv]. Robust
[v]. Resiliency
[vi]. Boolean Network
[vii]. Pareto Principle
[viii]. Delphi Method
[ix]. Fuzzy Delphi Method (FDM)
[x]. Selective Codes
[xi]. Emergence
[xii]. Guba and Lincoln
[xiii]. Holsti
[xiv]. Hotelling
[xv]. Content Validity Ratio
[xvi]. Lawshe
[xvii]. Content Validity Index
[xviii]. Waltz and Bausell
[xix]. European Foundation for Quality Management
[xx]. Panarchy
[xxi]. Overdesign
[xxii]. System Dynamic (SD)
)