1- مقدمه
ارزیابینکردن تأمین‌کنندۀ پایدار در شرکت پارس‌توان پرسام منجر شده است که محصولات شرکت در زمان و با کیفیت مناسب، به صنعت خودروسازی تحویل داده نشوند. این موضوع بنابر گزارشهای به دست آمده در صنعت، کیفیت و رضایت مشتریان، صنعت خودروسازی را حداقل تا 30درصد تحت تأثیر زیادی قرار داده است. در یکی از محصولات شرکت (بوش) که به قدرت استحکام بالایی نیاز دارد، بهدلیل نبود یک تأمین‌کنندۀ پایدار، این ماده بهطور شکننده و با کیفیت نسبتاً پایین در محصولات به کار برده شده و این موضوع سطح کیفیت محصول را تا حد بسیار زیادی تنزل داده است. نبود طراحی درست سبد محصولات ایرانخودرو، به تخصیص نامناسب و نادرست ظرفیت و قابلیت موجود صنعت و بهکارنگرفتن بهموقع مطابق با اولویت محصولات ارزشآفرین در صنعت منجر شده است. این موضوع خود منجر شده است که محصولات باارزش، اولویت خود را در سبد محصولات شرکت از دست بدهند و شرکت در سبدی سرمایهگذاری کند که درجۀ اهمیت کمتری دارد و به نسبت سود کمتری به دست میآید. همچنین این موضوع هدررفت منابع و سرمایه را در شرکت تا 20درصد منجر شده است. یکی از عمدۀ دلایل تأمیننشدن بهموقع مواد و ملزومات و همچنین کیفیت نامناسب مواد از سوی تأمین‌کنندگان است که به توقفهای پی در پی در خطوط تولید در شرکت پارس‌توان پرسام منجر شده است. در جمعبندی، نبود یکپارچگی بین ارزیابی تأمین‌کنندگان پایدار و انتخاب سبد بهینۀ محصول چالش‌های در شرکت پارس‌توان پرسام، به تصمیمات نادرست، نبود بهینهسازی منابع و تخصیص نامناسب ظرفیتها و قابلیتهای شرکت بین اجزای سبد، نارضایتی مشتریان منجر شده است. ارزیابی تأمین‌کنندگان پایدار معمولاً بر معیارهای زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی تمرکز داشته است؛ ولی انتخاب سبد بهینۀ محصول ممکن است بیشتر بر هزینه، کیفیت و زمان تحویل تأکید کند. اطلاعات مربوط به تأمین‌کنندگان پایدار و محصولات بهینه، معمولاً در سیستم‌های مختلف ذخیره شده است که معیارهای مشترکی هم ندارند و این موضوع باعث میشود تصمیم‌گیری‌ها به‌صورت جزیره‌ای انجام شوند؛ بنابراین سؤال اصلی تحقیق این است چگونه براساس تأمین‌کنندگان پایدار، سبد بهینۀ محصولات شرکت تشکیل یابد و با روشی درست بین آنها، یکپارچگی ایجاد شود.
با توجه به اینکه صنعت خودروسازی کشور با بیش از ۶۰ صنعت دیگر در ارتباط است، وجود استراتژی بلندمدت مانند وجود صنعت قطعهسازی مانند شرکت پارس‌توان در این صنعت، بسیار ضروری به نظر می‌رسد. بیشتر برای تأمین قطعات یکسان، تعدد منبع وجود دارد که یکی از دلایل این امر، نبود اطمینان و ریسکها در عملکرد و رفتار سازندگان و تحریمهاست که تکمنبعیبودن را با مشکل مواجه میکند (Liao & Rittscher, 2007 ). موضوع اصلی در این بحث، انتخاب سبد بهینۀ محصولات براساس ارزیابی تأمین‌کنندگان در شرکت پارس‌توان است تا بهگونهای عمل شود که از توقفهای ناشی از تأمیننشدن مواد و عملکرد نادرست تأمین‌کنندگان جلوگیری شود. درنهایت نبود اطمینان و ریسکی کاهش یابد که به انتخاب منابع متعدد از سوی خودروساز و افزایش سود و تأمین بهموقع قطعات و فروش بیشتر برای تأمین‌کنندگان خودرو منجر میشود (Daniel and Sergio, 2013). هدف این تحقیق، ارائۀ مدلی برای انتخاب سبد بهینۀ محصولات براساس ارزیابی تأمین‌کنندگان پایدار، بهمنظور افزایش کیفیت و سود است. برای این منظور، شناسایی تأمین‌کنندگان پایدار شرکت و درنهایت انتخاب سبد بهینۀ محصولات شرکت مطالعهشده، از مهمترین اهداف این تحقیق است.
با توجه به پیشینۀ بررسیشده، مهمترین نوآوری تحقیق این است که بین سبد محصول و تأمین‌کنندۀ پایدار، یکپارچگی ایجاد کرده است. برای این منظور بهدنبال انتخاب سبدی است که در شرایط بحرانی و حیاتی با تأمین‌کنندگان شرکت به‌صورت پایدار و مداوم، تولیدات شرکت را به کیفیت و سود، به حد مطلوب برساند. یکی دیگر از نوآوریهای این تحقیق، استفاده از روش ترکیبی کوداس و تاپسیس بهجهت انتخاب سبد بهینه است که برای اولین بار اتفاق افتاده و در مقالات قبلی، استفاده نشده است؛ بنابراین در این تحقیق ابتدا ارزیابی تأمین‌کنندۀ پایدار بهوسیلۀ شاخص‌های مرتبط انجام و سپس بر مبنای آن سبد محصول انتخاب شد.
مطابق شرایط کاری شرکت و نیاز آن در این تحقیق، ابتدا ارزیابی تأمین‌کنندۀ پایدار و سپس انتخاب سبد محصولات انجام شد؛ زیرا با توجه به شرایط سازمان نیاز است که لیست مربوط به تأمین‌کنندگان به‌صورت طبقهبندیشده، براساس شاخص‌های بررسیشده و به‌صورت مجزا در سازمان انجام و در زمان برنامه‌ریزی برای محصولات جدید براساس لیست استخراجشدۀ تأمین‌کنندگان پایدار، تصمیم‌گیری سریع‌تر و درستتری برای سبد محصولات شرکت انجام شود.
2- مفاهیم و مبانی نظری تحقیق
سبد یا پورتفولیوی یک محصول ، ممکن است از دسته‌های مختلفی از محصولات، خطوط تولید مختلف و درنهایت عملیات مرتبط تشکیل شده باشد. همۀ محصولات در سبد بهسمت یک هدف متمرکز بوده است تا با استفادۀ بهینه از منابع موجود، سازمان به اهداف راهبردی خود نایل شود. در سبد محصول، جنبههایی مانند درجۀ نوآوری هریک از محصولات (پروژههای رادیکال و افزایشی)، ریسکها و منافع پیشبینیشده با توسعۀ محصولات، بخشهای بازاری که هر محصول قصد دارد به آن برسد و مهلتهای اجرایی محصولات (بلندمدت، میانمدت و کوتاهمدت باشد) باید در نظر گرفته شود. به حداکثر رساندن ارزش سبد، مستلزم بهینهسازی رابطۀ بین منابع استفادهشده و بازده پیشبینیشده از ایجاد محصول است (Kester et al., 2011 ؛McNally et al., 2013).
برای کاهش مشکلات مرتبط با سبد محصول و حمایت از عملکرد و انطباق آن با این سه هدف (همسویی استراتژیک، تعادل و حداکثر ارزش سبد)، مطالعاتی مانند مطالعات (Mathews, 2010) و (Liao & Rittscher, 2007)، اتخاذ شیوههای مدیریتی خاص و رسمی و صریحکردن قوانین، رویه‌ها و معیارهای اعمال‌شده برای انجام این فعالیتها را توصیه میکند. تصمیم‌گیری دربارۀ تعیین ترکیب بهینۀ محصول، یکی از مهمترین تصمیماتی است که بهطور مستقیم بر سود واحدهای تولیدی تأثیرگذار است. این تصمیمات به افزایش ارزش خالص خروجی‌ها از تسهیلات و امکانات موجود، با در نظر گرفتن محدودیت منابع منجر میشود. همانطور که در شکل 1 نشان داده شده است، چارچوب برای PPM ، شامل روشها، سازمان و استراتژی است (Daniel and Sergio, 2013).
شکل 1- چارچوب برای PPM دنیل و سرگیو (2013)
Fig. 1- Framework for PPM (Daniel and Sergio, 2013)
مواد و روشها: استفاده از روش‌های مدیریت سبد برای ارزیابی همزمان عوامل استراتژیک، بازار، فناوری و ریسک و همچنین بازده اقتصادی سبد محصول است (Brook & Pagnanelli, 2014). در میان روش‌هایی با این ویژگی‌های کاربردی، که معمولاً در پیشینۀ تحقیق PPM ذکر میشود، روش‌های برجستهایاند که عبارتاند از روش‌های مالی، امتیازدهی، رتبه‌بندی و نقشه‌برداری. تنها استفاده از معیارهای مالی برای ارزیابی و اولویت‌بندی توسعۀ محصول خطرناک است. دلیل آن این است که این نوع ارزیابی ممکن است تقاضا را بهطور دقیق پیش‌بینی نکند یا تأثیر بلندمدت یک نوآوری تکنولوژیکی خاص، به‌ویژه نوآوری رادیکال را بر محصول اندازه‌گیری نکند (Chao and kavadias, 2008). علاوه بر این، تنها استفاده از روش‌های مالی، همسویی پروژههای توسعۀ محصول را با استراتژی شرکت تضمین نمیکند (Liao & Rittscher, 2007).
سازمان: با توجه به اینکه PPM با تصمیم‌گیری، مذاکرات و تخصیص منابع در بین پروژههای محصول مختلف مرتبط است، از متغیرهای سازمانی هنگام انجام تحلیلها و توصیۀ شیوههای مدیریت سبد، غفلت نمیشود. ادغام عملکردهای بازاریابی، مهندسی، تحقیق و توسعه، تولید و فروش در PPM ضروری است (Daniel and Sergio, 2013).
راهبرد: چندین مطالعه نشان می‌دهد که PPM باید در فعالیتهای مدیریت استراتژیک گنجانده شود (Kahn et al., 2012; Archer and Ghasemzadeh,1999). اطمینان حاصل شود که پروژههای محصول بهگونهای انتخاب و اولویت‌بندی می‌شوند که با استراتژی شرکت همسو باشد (Forozandeh & kazemi, 2024).
تصمیمات سبد مشخص میکند که کدام پروژۀ محصول باید تسریع، اولویت‌بندی و به پایان برسد و کدام منابع باید به هر پروژه تخصیص داده شود. مدیریت سبد محصولات طی فرایند قیف‌مانند، ایده‌پردازی میشود تا تجاری‌سازی، محصولات برنده را سریع‌تر به بازار بیاورد. این رویکرد با یک فرآیند مرحله به مرحله همراه است که طی هر مرحله، موارد مهم ارزیابی می‌شوند. این فرآیندها به کاهش مدتزمان پروژه و تحویل بهموقع خروجی‌ها منجر میشود. استراتژی‌های مدیریت سبد محصولات، این امکان را به کسب و کارها می‌دهد که بهطور مداوم سرمایه‌گذاری‌های سبد محصولات خود را با توجه به شرایط متغیر بازار، تهدیدات رقابتی، الزامات نظارتی، ظرفیت منابع، اولویت‌های محصولات در حال توسعه و دیگر شرایط تجدیدنظر کنند.
جدول 1- برخی پیشینۀ تحقیق انتخاب سبد محصول
Table 1- Some research background on product portfolio selection
نویسندگان هدف روش حل نتایج
کوپر و همکاران (2000)
یک روش جدید برای انتخاب سبد پروژههای توسعۀ محصول ترکیب تئوری مجموعۀ فازی و تصمیم‌گیری گروهی چند معیاره شناسایی 10 معیار در بعدهای عملکرد پروژه، تحویل پروژه، ریسک
آزادی و همکاران (2015)
اولویت‌بندی برای انتخاب
سبد محصول تحلیل پوششی داده‌ها شناسایی معیارهای تازگی، تکنولوژی، پیچیدگی و سرعت انجام کار
دانیل و سرگیو (2013)
بهینهسازی پرتفولیو و ارزیابی عملکرد: کاربرد سبد مشتریان تئوری پرتفولیو
و متد در این پژوهش از تئوری پرتفولیو برای گروهبندی مشتریان براساس ریسک مشتری استفاده شد.
بایوکزکان و سیفسی (2011)
مدل‌سازی و حل مسئلۀ انتخاب پیمانکار و سبد محصول براساس برنامه‌ریزی پروژه تحت عدم اطمینان مدل برنامه‌ریزی خطی
فازی شناسایی معیار برآوردسازی حداقل سود مورد انتظار در کمترین زمان ممکن
جوگند و فیگیردو (2017)
سیستم چندمنظوره برای انتخاب سبد توسعۀ محصول جدید ANFIS تخمین سود و انتخاب بهترین سبد
محصول
ابدالاه و همکاران (2012)
یک روش میانگین وزن فازی برای
انتخاب سبد پروژههای توسعۀ محصول جدید مدل‌سازی دستهبندی معیارها با توجه به جنبه‌های بازاریابی، تیم پروژه، عملکرد پروژه، ریسک و استراتژی
فروزنده و روزبهانی (2023)
رویکرد تحلیل سلسلهمراتبی فازی در صنعت داروسازی FAHP,FTOPSIS انتخاب ده معیار
چاو و کاوادیاس (2008)
توازن ریسک و بازگشت در یک پرتفولیو مشتری تئوری پرتفولیو
مشتری بهکارگیری تئوری پرتفولیوی مشتری و مبتنی بر ریسک و نرخ بازگشت مشتری
پس از انجام مطالعات بسیار در زمینۀ انتخاب سبد محصول، معیارها و زیرمعیارهای مختلفی شناسایی شد.
جدول 2- لیست اولیۀ شاخص‌های مؤثر بر انتخاب سبد محصول
Table 2- The initial list of indicators affecting the selection of the product portfolio
معیار زیر معیار منابع
معیارهای مالی بودجۀ مورد نیاز آقاجانی و همکاران (2023)
سودآوری محصولآقا جانی و همکاران (2023)، فروزنده و کاظمی (2024)
ارزش خالص فعلیآقاجانی و همکاران (2023)
نحوۀ تأمین مالیعباسی و نیلسون (2012)
نرخ بازگشت سرمایهفروزنده و کاظمی (2024)، ابدالاه و همکاران (2012)
تخمین جریان مالیعباسی و نیلسون (2012)
همراستایی با اهداف کلان و استراتژی‌های سازمانعباسی و نیلسون (2012)، فروزنده و کاظمی (2024)
همراستایی با دستورالعملهای داخلی سازماناقاجانی و همکاران (2023)
ارتقای وجه سازمانآقاجانی و همکاران (2023)
کمک به کسب سهم بیشتر بازارفروزنده و کاظمی (2024)، ماریرا و چنگ (2010)
پیچیدگی فنیآزادی و همکاران (2015)
تجربۀ پروژههای مشابه و نیروی کار خبرهجوگند و فیگیردو (2017)
حمایت مدیریت ارشدفروزنده و کاظمی (2024)، دانیل و سرگیو (2013)
آموزش کارکناندانیل و سرگیو (2013)
رضایت مشتریان (متوسط شکایت سالیانۀ مشتریان)فروزنده و روزبهانی (2023)، جوگند و فیگیردو (2017)
معیارهای ریسک ریسک زمانی آزادی و همکاران (2015)، میکولا (2001)
ریسک هزینهبایوکزکان و سیفسی (2011)
ریسک فنی و کیفیفروزنده و کاظمی (2024)، دانیل و سرگیو (2013)
ریسک ایمنیبایوکزکان و سیفسی (2011)، ولیوریا و روزنفلد (2010)
معیارهای فنی و کارکردی دسترسی به فناوری و تجهیزات مورد نیاز آزادی و همکاران (2015)، میگوئل (2008)
بومیسازی دانش و فناوریفروزنده و کاظمی (2024)
بهینهسازی منابع مورد نیازبایوکزکان و سیفسی (2011)، مسیوس (2010)
معیارهای بازار اندازۀ بازار فروزنده و کاظمی (2024) ، دانیل و سرگیو (2013)
قیمت مناسب و رقابتیآزادی و همکاران (2015)
موضوع ارزیابی و انتخاب تأمین‌کنندگان، یک بحث مهم و جدی در حوزۀ مدیریت زنجیرۀ تأمین است. ارزیابی و انتخاب تأمین‌کننده، فرآیند ارزیابی، مقایسه و یافتن تأمین‌کنندۀ مناسب است که این تأمین‌کننده قادر به تأمین نیازهای خریدار با بهترین کیفیت مورد انتظار، در مکان، حجم و در زمان مناسب باشد. انتخاب تأمین‌کنندۀ درست همیشه کار سختی برای مدیران خرید است. مدیران باید بدانند که هیچ تأمینکنندهای «تمام» نیازهای آنها را برآورده نمیکند؛ بنابراین شرکتها همۀ نامزدهای ممکن را برای برآوردن نیازهای مختلف بررسی میکنند. مفهوم پایداری در دهۀ ۱۹۷۰ میلادی، نتیجۀ آگاهی بشر نسبتبه مسائل محیط‌زیست و مشکلات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است. پایداری واژه‌ای است که جنبه‌های پیچیدۀ بسیاری را شامل میشود. امروزه از لغت پایداری در جامعه بسیار استفاده و به آن توجه میشود؛ اما مفاهیم آن برای برخی صنایع هنوز کاملاً مشخص نیست و تعریف واضحی ندارد.
همچنین براساس نظر نئومولر و همکاران (2016)، برای عملیکردن پایداری، باید مقادیر مصرف از مقادیر تجدید و مقادیر انتشار آلودگی از ظرفیت همگونی محیط‌زیست فراتر نرود. ما و همکاران (2020) در کتاب خود، به همگان توصیه میکند که بیشتر از نیاز خود از طبیعت برداشت نکنند و نکوشند به زندگی و یا محیط‌زیست خسارت وارد کنند و در صورت واردکردن آسیب، درصدد جبران آن برآیند. او در حقیقت قانون طلایی اقتصاد را برای تعریف منظورش از پایداربودن به کار برده است. درنهایت مکنالی و همکاران (2013) عقیده دارد که پایداری به یک تلاش پیشروندۀ پیوسته نیاز دارد و بدون مشارکت مردم، امکان بهبود و اصلاح محیط‌زیست وجود ندارد. پایداری در ایجاد تعادل بین این سه جنبۀ مهم میکوشد: مزایای اقتصادی، حمایت از محیط‌زیست و مسئولیت اجتماعی.
همانطور که شکل 3 دیده میشود، پایداری زمانی در شرکت در بهترین وضعیت خود قرار دارد که شرکت در هر سه جنبۀ مذکور، بهطور موفق عمل کند.
شکل 2- سه جنبۀ پایداری نئومولر و همکاران (2016)
Fig. 2- Three aspects of sustainability (Neumöller et al., 2016)
بررسی اجمالی نشان می‌دهد چندین مقاله وجود دارد که بر ارائۀ یک طرح ارزیابی یا برای کل زنجیرۀ تأمین تمرکز دارد؛ برای مثال جوگند و فیگیردو (2017)، چارچوبی را برای ارزیابی عملکرد اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی تأمین‌کنندگان، با استفاده از رویکرد چندمعیارۀ فازی ارائه میکنند. آنها شامل معیارهای انتخاب تأمین‌کننده از هر سه بعد پایداریاند؛ برای مثال، هزینه بهعنوان یک معیار اقتصادی، سیستم مدیریت زیست‌محیطی، یک معیار زیست‌محیطی و مدیریت بهداشت و ایمنی، یک معیار اجتماعی و غیره. نویسندگان برای معیارهای مختلف وزن می‌یابند و سپس تأمین‌کنندگان را براساس آن رتبه‌بندی میکنند.
پیشینۀ موضوع نشان می‌دهد که برای ارزیابی تأمین‌کنندگان پایدار، شاخص‌های معینی تعریف شده است که در یک جمعبندی، شاخص‌های زیر را برای ارزیابی تأمین‌کنندگان پایدار به کار برده است.
جدول 3- جمعبندی عوامل مؤثر بر ارزیابی تأمین‌کنندگان پایدار براساس پیشینه
Table 3- Summary of factors affecting the evaluation of sustainable suppliers based on literature
ردیف عامل معیار منابع
1 اقتصادی هزینه / قیمت برونانلیک و پاگ (2014)
2 کیفیت (کیفیت محصول / خدمت ) ابدالاه و همکاران (2012)
3 سودآوری و رشد و ترقی بروک و پاگنانلی (2014)
4 میزان قابلیتهای فناورانۀ تأمین‌کننده بایوکزکان و سیفسی (2011)
5 بازگشت سرمایه ما و همکاران (2020)
6 ارزش فعلی خالص ما و همکاران (2020)
7 نوآوری ازطریق مشارکت و همکاری تأمین‌کنندگان ما و همکاران (2020)، چین و همکاران (2024)
8 توانایی وبنیۀ مالی تأمین‌کننده چوی (2013)
9 اجتماعی رضایت، ایمنی، امنیت شغلی و بهداشت کارکنان فدرگرن و همکاران (2008)
10 رضایت مشتریان (متوسط شکایت سالیانۀ مشتریان) کستر و همکاران (2011)
11 تحویل (زمان بین صدور سفارش و دریافت محصول) کاوادیس و همکاران (2007)، لیاو و همکاران (2007)
12 شفافیت اطلاعات (میزان گشودگی اطلاعات در برابر ذینفعان) تراپ و همکاران (2016)
13 مشارکت فعال و مؤثر در جامعه تراپ و همکاران (2016)
14 بهکارگیری ایدههای خلاقانه و نوآورانه و کاربردی ما و همکاران (2020)
15 اثربخشی جبران خسارت، گارانتی و وارانتی تراپ و همکاران (2016)
16 ریسک جوگند و فیگیردو (2017)، ما و همکاران (2020)
17 مشارکت ذینفعان در تصمیم‌گیری کارایی سازمانی و اثربخشی تراپ و همکاران (2016)
18 آموزش کارکنان تراپ و همکاران (2016)
19 محیطی سیستم مدیریت زیست‌محیطی (داشتن گواهینامة ایزو 14001 و…) وانگ و همکاران (2004)، تراپ و همکاران (2016)
20 کنترل آلودگی تراپ و همکاران (2016)
21 مصرف مواد (نسبت استفاده از مواد خطرناک) تراپ و همکاران (2016)
22 مصرف انرژی (مصرف آب، برق، گاز) تراپ و همکاران (2016)
23 حداقلرساندن ضایعات تراپ و همکاران (2016)، وانگ و همکاران (2004)
24 چرخۀ عمر محصول ما و همکاران (2020)
25 بهکارگیری لجستیک معکوس ما و همکاران (2020)
26 بازیافت مواد (نسبت بازیافت مواد به کل مواد) وانگ و همکاران (2004)، تراپ و همکاران (2016)
27 بهکارگیری انرژی تجدیدپذیر تراپ و همکاران (2016)
بررسی پیشینۀ موضوع نشان می‌دهد یکپارچگی بین پایداری و سبد محصول، موضوع مبهمی است که هنوز بهخوبی درک و در پیشینه زیاد به آن توجه نشده است. پیشینۀ موضوع هرکدام بهطور جداگانه، موضوعات ارزیابی تأمین‌کننده و انتخاب سبد محصول را انجام دادهاند؛ ولی به یکپارچگی آن با یکدیگر کمتر توجه شده است. ما و همکاران (2020) در مقالۀ پایداری در سبد محصولات، موضوع پایداری را در شرکت بررسی کرده است، ولی به یکپارچگی بین سبد و پایداری بحث توجه نکرده است. در تحقیقات قبلی نیز، بر جنبه‌های همکاری بین ذینفعان داخلی و خارجی و ادغام محیط‌زیست تمرکز شده است. ما و همکاران (2020) انتخاب سبدی را براساس سه بعد پایداری پیشنهاد کرد: ارزش فعلی خالص (NPV) برای بعد اقتصادی، ارزیابی چرخۀ زندگی (LCA) برای بعد زیست‌محیطی و برای بعد اجتماعی، عمدتاً بر شرایط کارکنان تمرکز دارد. مهمترین نوآوری این تحقیق، این است که بین سبد محصول و تأمین‌کنندۀ پایدار یکپارچگی ایجاد کند. برای این منظور، بهدنبال انتخاب سبدی است که در شرایط بحرانی و حیاتی با تأمین‌کنندگان شرکت به‌صورت پایدار و مداوم، تولیدات شرکت را به کیفیت و سود، به حد مطلوب برساند.
3- روششناسی تحقیق
این پژوهش ترکیبی از روش‌های کمی و کیفی را در بر دارد تا تحلیل دقیق‌تری را از ابعاد مرتبط ارائه کند و ازنظر چارچوب فلسفی و هدف پژوهش، کاربردی است؛ زیرا سازمان‌ها از نتایج این پژوهش استفاده کردهاند. ازنظر نحوۀ گردآوری داده‌ها، از نوع تحقیقات توصیفی-پیمایشی است. در این تحقیق، برای اعتبارسنجی چارچوب و مدل پیشنهادی، 2 پرسشنامه طراحی شده است که یک پرسشنامه شامل معیارهای انتخاب تأمین‌کنندگان شرکت پارس‌توان و پرسشنامۀ دیگر شامل شاخص‌های انتخاب سبد است. در ادامه با توزیع پرسشنامهای براساس طیف لیکرت 5 امتیازی در سازمان مطالعهشده، تأمین‌کنندگان شرکت پارس‌توان به کمک روش تاپسیس اولویت‌بندی شدند؛ سپس براساس تأمین‌کنندگان پایدار شناساییشده، سبد بهینۀ محصولات به روش کوداس برای هر تأمین‌کنندۀ پایدار انتخاب شد. بهطور کلی شماتیک مراحل انجام پژوهش حاضر، به‌صورت شکل3 نشان داده میشود.
برای این منظور، ابتدا عوامل و شاخص‌های شناساییشده از پیشینۀ پژوهش، با اعمال نظرات ۵ نفر از خبرگان مرتبط برای روایی و پایایی محتوایی پرسشنامه (افزودن بر تعدادی عامل مختص صنعت) انجام شد. بهجهت نمونه‌گیری برای انجام مصاحبه، از روش نمونه‌گیری قضاوتی-هدفمند استفاده شده است. این نوع نمونه‌گیری، به معنای انتخاب هدف‌دار نمونه‌ها برای کسب اطلاعات یا دانش در زمینۀ خاص برای شناخت بهتر آن انجام میشود. انجام این کار به این صورت بوده است که ضمن تشریح مفهوم تحقیق و عاملهای مرتبط، از آنها خواسته شد در لیستی که از عوامل و شاخص‌ها در اختیار آنها قرار داده شده است، عواملی را انتخاب کنند که بیشترین اهمیت را دارند. در این مرحله، 27 عامل ریسک از بین بیش از ۱۰۰ عامل شناسایی شد و در جامعۀ آماری 10 نفره از یک لیست 30 نفره از مدیران و معاونان محترم شاغل در شرکت پارس‌توان، که به‌صورت نمونه‌گیری هدفمند و خوشهای و بر پایۀ معاونتهای مختلف دریافت شد، شرکت تمایل داشت از این جامعه نظرسنجی شود (شامل مدیران ارشد دارای 70درصد کارشناسی ارشد و 20درصد دکتری و مابقی تکنسین اجرایی بودند که از سابقۀ اجرایی 30درصد بین 10 سال تا 20 سال سابقه و 70درصد بالای 20 سال سابقه در بخشهای مختلف با تجارب بالا برخوردارند). در این تحقیق بهمنظور برقراری توازن بین تخصص و تجربه، از تعدادی خبرگان صنعت دارای تخصص در زمینۀ زنجیرۀ تأمین و بازرگانی و تجربۀ کافی در مدیریت استفاده شده است که دارای شرایط زیرند:
1- سابقۀ کاری بین 10 تا 20 سال؛ 2- دارای تخصص در زمینۀ مرتبط.
بنابراین جامعۀ نظری این پژوهش، مدیران و پیمانکاران صنعت پارستواناند. لازم به یادآوری است که بهمنظور برآورد میزان روایی پرسشنامه و سؤالات مطرحشده در آن، از نظر خبرگان، کارشناسان و استادان مسلط به موضوع تحقیق و پرسشنامه برای روایی محتوایی و صوری استفاده شد. اعمال‌نظر و در صورت نیاز، اصلاحات خبرگان و استادان، روایی پرسشنامه و تطابق موضوع با سؤالات و قابلیت استفاده و بهجابودن سؤالات مطرحشده مشخص کرد که سؤالات پرسشنامه تا چه اندازه قدرت توضیحدهی مدل و آزمون فرضیات را دارد. برای محاسبۀ پایایی، از روش ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که این ضریب 0.93 محاسبه شد و نشان داد پرسشنامه از پایایی بالایی برخوردار است.
شکل 3- مراحل اجرای تحقیق
Fig. 3- Research implementation steps
جامعۀ آماری پژوهش حاضر، مدیران، معاونها، کارشناسان تأمین و کنترل کیفیت را شامل می‌شوند که مرتبط با شرکت‌های تأمین‌کننده در مجموعۀ پارس‌توان پرساماند. نمونۀ آماری این پژوهش، 10 نفر از متخصصان در مجموعۀ شرکت پارس‌توان پرساماند. پژوهش حاضر در نیمۀ دوم سال 1402الی شهریور 1403 در شرکت پارس‌توان پرسام و برخی تأمین‌کنندگان مواد و قطعات این سازمان انجام شده است.
شکل 4- مدل عوامل مؤثر بر ارزیابی تأمین‌کنندگان و انتخاب سبد محصول
Fig. 4- The model of influencing factors on supplier evaluation and product portfolio selection
تکنیک تاپسیس یا اولویت‌بندی براساس شباهت به راه‌حل ایده‌آل از روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره است که اولین بار در سال 1981 معرفی شد. براساس این روش، بهترین گزینه یا راه‌حل، نزدیکترین راه‌حل به راه‌حل یا گزینۀ ایده‌آل و دورترین از راه‌حل غیر ایده‌آل است. راه‌حل ایده‌آل، راه‌حلی است که بیشترین سود و کمترین هزینه را داشته باشد؛ در حالی که راه‌حل غیر ایده‌آل، راه‌حلی است که بالاترین هزینه و کمترین سود را داشته باشد.
بهطور خلاصه، راه‌حل ایده‌آل از مجموع مقادیر حداکثر هریک از معیارها به دست میآید؛ در حالی که راه‌حل غیر ایده‌آل از مجموع پایینترین مقادیر هریک از معیارها حاصل میشود. این تکنیک شامل 6 گام است:
گام 1) تشکیل ماتریس تصمیم
(1)
گام2) نرمالکردن ماتریس تصمیم‌گیری است.
(2) v_ij= r_ij×w_j
گام 3) تعیین راه‌حل ایده‌آل مثبت و راه‌حل ایده‌آل منفی
(3) d_i^+= √(∑_(j=1)^n▒〖d(v_ij 〗.v_j^+)) i= 1,2,…..,m
(4) d_i^-= √(∑_(j=1)^n▒〖d(v_ij 〗.v_j^-)) j= 1,2,…..,n
گام 4) به دست آوردن میزان فاصلۀ هر گزینه تا ایده‌آل‌های مثبت و منفی
گام 5) تعیین ضریب نزدیکی برای هریک از گزینهها
گام 6) رتبه‌بندی گزینهها براساس ضریب نزدیکی
(5) CL_i= (d_i^-)/(d_i^++d_i^- )
مطلوبیت هر شاخص باید بهطور یکنواخت افزایشی (یا کاهشی) باشد (هرچه CLi بیشتر، مطلوبیت بیشتر و یا برعکس) که در این صورت بهترین ارزش موجود از یک شاخص، نشان‌دهندۀ ایده‌آل آن و بدترین ارزش موجود از آن، مشخص‌کنندۀ ایده‌آل منفی برای آن خواهد بود.
تکنیک کوداس سال ۲۰۱۶ پیشنهاد شد. این روش یکی از روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره برای انتخاب بهترین گزینه براساس فاصلۀ اقلیدسی و فاصلۀ تاکسی است. بهترین گزینه آن است که بیشترین فاصله را از عوامل منفی داشته باشد. در این روش، ابتدا از فاصلۀ اقلیدسی و سپس فاصلۀ تاکسی Taxicabاستفاده میشود. این فاصله‌ها براساس اختلاف با نقطۀ ایده‌آل منفی محاسبه می‌شوند. هر گزینه‌ای که بیشترین فاصله را با ایده‌آل منفی داشته باشد، بهترین گزینه در تکنیک کوداس است. در این روش، ایده‌آل منفی هر معیار با NSj نمایش داده و به‌صورت زیر محاسبه میشود:
(6) NSj=Min Vij
کوچکترین مقدار هر معیار در ماتریس نرمال موزون را نقطۀ ایده‌آل منفی انتخاب می‌کنیم. برای تعیین میزان مطلوبیت هر گزینه، ابتدا میزان دوری هر گزینه از ایده‌آل منفی، با استفاده از دو نوع فاصله محاسبه میشود. برای انتخاب گزینۀ بهینه، از رابطۀ زیر استفاده میشود:
(7) v_ij= r_ij× Hik = (Ei – Ek) + (𝜓 (Ei – Ek) × (Ti – Tk))
مقدار پارامتر 𝜓 ، براساس میزان آستانۀ 𝜏 ، تعیین میشود. هرچه مقدار H هر گزینه بیشتر باشد، آن گزینه از اولویت بیشتری برخوردار است.
4- مطالعۀ کاربردی و یافتهها
شرکت پارس‌توان با هدف توسعۀ زنجیرۀ تأمین قطعات صنعتی و خودرویی با بیش از 2000 متر مربع فضای تولیدی و با حدود 40 محصول راهاندازی شده است.
جدول 4- برخی محصولات شرکت پارس
Table 4- Some products of Pars company
محصول کاربرد تصویر
انواع بوش راهنمای سوپاپ (گایدهای برنجی و چدنی ) لولۀ استوانه‌ای که مسیر رفت و برگشت سوپاپ را به‌صورت قائم نگاه میدارد تا تماس سوپاپ و سیت آن کامل و بینقص باشد.
انواع سیتهای دود و هوا محل استقرار لبۀ سوپاپ بر سرسیلندر است. در اثر کیپشدن «سوپاپ» بر «سیت سوپاپ»، گاز حاصل از انفجار نمیتواند از سوپاپها فرار کند و راهی بهجز عقبراندن پیستون نخواهد داشت.
بوش سیلندر قطعۀ استوانهایشکل فلزی که در میان قسمت داخلی سیلندر و پیستون وجود دارد. مهمترین و متداولترین نشانۀ خرابی بوش، رینگ و پیستون، روغنسوزی موتور است که در این حالت دود آبی از اگزوز خارج میشود و روغن موتور را در فواصل زمانی کوتاه کم میکند.
بدنۀ پمپ هیدرولیک فرمان قطعهای است که به راننده در زمان چرخاندن فرمان کمک میکند تا نیروی زیادی را برای چرخش فرمان به کار نگیرد و فرمان بهراحتی زیر دست راننده به گردش در آید. اگر این قطعه دچار مشکل شده باشد، حتی وقتی مسیر مستقیمی را می‌روید، حرکتدادن فرمان مشکل میشود.
بدنه واترپمپ وظیفۀ واترپمپ به حرکت در آوردن دائمی آب و ضدیخ در موتور بهمنظور جلوگیری از جوشآوردن خودرو است.
سیل گروپ برای آببندی مکانیکی دستگاهها و ماشینآلات مختلف، مانند انواع جرثقیلها، لودرها، ماشینآلات معدن، بلدوزرها و … استفاده میشود.
ماتریس سبد محصول و تأمین‌کنندگان شرکت پارس‌توان پرسام به‌صورت زیر است.
جدول 5- ماتریس تأمین‌کنندگان و محصولات شرکت پارس‌توان پرسام
Table 5- Matrix of suppliers and products of Parstovan Parsam company
انواع بوش راهنمای سوپاپ چدنیانواع بوش راهنمای سوپاپ برنجیانواع سیت دود و هواانواع بوش سیلندربدنۀ پمپ هیدرولیک فرمانبدنۀ واتر پمپانواع
سیلگروپ
شرکت رینگ خودرو پارس (S1) * * * *
شرکت قطعات آمیتیس (S2)*
شرکت مس باهنر کرمان (S3)**
شرکت محورتراش لیا (S4)****
شرکت بسا پارس صنعت (S5)*
شرکت نگین آلومینیوم (S6)**
در این تحقیق، از تکنیک تاپسیس برای انتخاب تأمین‌کنندگان پایدار استفاده شد. وضعیت هریک از عوامل با استفاده از طیف لیکرت، بین 1 تا 9 ازنظر پاسخدهندگان مشخص شد. عدد 9 نشان‌دهندۀ عوامل بسیار مهم و عدد 1 نشان‌دهندۀ کمترین اهمیت است. شاخص‌های کیفی در جدول به‌صورت کمی و میانگین آورده شدهاند.
جدول 6- ماتریس تصمیم
Table 6- Decision matrix
ماتریس تصمیم شرکت رینگ خودرو پارس (S1) شرکت قطعات آمیتیس (S2) شرکت مس باهنر کرمان (S3) شرکت محورتراش لیا (S4) شرکت بسا پارس صنعت (S5) شرکت نگین آلومینیوم (S6)
(A1)قیمت/هزینه 8/6 2/5 8 8/7 6/7 8
کیفیت(A2) 6/7 7 8/7 8/6 8/7 6/7
فناوری (میزان قابلیتهای تکنولوژیک تأمین‌کننده) (A3) 8/5 6/6 6/4 6/6 6/5 4
ارزش فعلی خالص (A4) 4/4 6/5 6/5 8 2/5 2/6
قدرت مالی (A5) 8/6 8/3 6/7 6/7 8 6/7
رضایت مشتریان (A6) 8/6 8/7 4/7 6/6 6/7 6/6
تحویل بهموقع (A7) 8/6 6/7 8/6 4/7 4/7 7
جبران خسارت گارانتی و وارانتی (A8) 6/5 6/7 6/6 6/7 4/7 6
ریسک (A9) 5 6/5 4 6/4 6/4 2/5
حداقلرساندن ضایعات (A10) 4/6 4/7 4/7 4/7 4/7 5
مصرف مواد (A11) 6 6/3 6/7 6/5 6/3 4/5
بهکارگیری لجستیک معکوس در چرخۀ عمر محصول (A12) 6/5 6/5 2/5 6/3 6/5 6/5
در گام بعد، برای حذف اختلاف مقیاسها بین شاخص‌ها، مقیاسهای موجود در ماتریس تصمیم بدون مقیاس شد.
جدول 7- ماتریس بیمقیاسشدۀ عوامل
Table 7- Unscaled matrix of factors
تأمین‌کنندگان A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 A9 A10 A11 A12
(S1) 38/0 41/0 42/0 3/0 39/0 38/0 38/0 33/0 42/0 37/0 44/0 43/0
(S2) 29/0 38/0 48/0 38/0 22/0 44/0 43/0 45/0 47/0 43/0 26/0 43/0
(S3) 44/0 42/0 33/0 38/0 44/0 42/0 38/0 39/0 33/0 43/0 56/0 4/0
(S4) 43/0 37/0 48/0 55/0 44/0 37/0 42/0 45/0 38/0 43/0 41/0 28/0
(S5) 42/0 42/0 4/0 35/0 46/0 43/0 42/0 44/0 38/0 43/0 26/0 43/0
(S6) 44/0 41/0 29/0 42/0 44/0 37/0 39/0 35/0 43/0 29/0 4/0 43/0
از روش آنتروپی برای وزندهی ورودی در روش تاپسیس استفاده شد. وزن هریک از شاخص‌ها به شرح زیر است:
جدول 8- وزن شاخص‌ها با استفاده از آنتروپی
Table 8- Index weight using entropy
معیار A1 A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8 A9 A10 A11 A12
ضریب آنتروپی 072/0 01/0 112/0 125/0 176/0 017/0 007/0 049/0 04/0 066/0 249/0 077/0
در این مرحله، مجموعۀ وزنها (W) در ماتریس نرمالایزشده (R) ضرب میشود.
دو گزینۀ مجازی ایجادشده، درواقع بدترین و بهترین راه‌حل، برای شرکت به شرح جدول 12 است.
جدول 9- راه‌حل ایده‌آل مثبت و راه‌حل ایده‌آل منفی
Table 9- Positive ideal solution and negative ideal solution
di+ di-
d1+ 045/0 d1- 058/0
d2+ 088/0 d2- 029/0
d3+ 027/0 d3- 086/0
d4+ 039/0 d4- 067/0
d5+ 078/0 d5- 049/0
d6+ 049/0 d6- 056/0
فاصلۀ عوامل با ایدهآلترین و کم ایدهآلترین شاخص‌ها محاسبه شد که در جدول 3-5 آمده است.
جدول 10- محاسبۀ فاصلۀ ایدهآلها
Table 10- Calculation of ideal distance
تأمین‌کنندگان di+ di-
شرکت رینگ خودرو پارس (S1) 045/0 058/0
شرکت قطعات آمیتیس (S2) 088/0 029/0
شرکت مس باهنر کرمان (S3) 027/0 086/0
شرکت محورتراش لیا (S4) 039/0 067/0
شرکت بسا پارس صنعت (S5) 078/0 049/0
شرکت نگین آلومینیوم (S6) 049/0 056/0
رتبه‌بندی تأمین‌کنندگان شرکت پارس‌توان ازطریق فرمول محاسبه شد.
جدول 11- میزان تاپسیس و رتبه‌بندی تأمین‌کنندگان
Table 11- Amount of TOPSIS and ranking of suppliers
تأمین‌کنندگان میزان نزدیکی CLi اولویت‌بندی
شرکت مس باهنر کرمان (S3) 75/0 1
شرکت محورتراش لیا (S4) 63/0 2
شرکت رینگ خودرو پارس (S1) 55/0 3
شرکت نگین آلومینیوم (S6) 52/0 4
شرکت بسا پارس صنعت (S5) 38/0 5
شرکت قطعات آمیتیس (S2) 24/0 6
بر طبق جدول 14، به ترتیب شرکت مس باهنر کرمان، پایدارترین تأمین‌کننده در اولویت اول جدول قرار دارد و شرکت قطعات آمیتیس با اولویت ششم، در انتهای جدول قرار گرفته است. در مرحلۀ بعد، از روش کوداس برای طراحی سبد محصولات بهینه برای هر تأمین‌کنندۀ پایدار استفاده شد.
جدول 12- ماتریس تصمیم تأمین‌کنندگان پایدار انتخابشده
Table 12- Decision matrix of selected sustainable suppliers
ماتریس میانگینهاسودآوریهمراستایی با استراتژی سازمانکمک به سهم بیشتر بازاربازگشت سرمایهبهینهسازی منابع مورد نیاز
شرکت مس باهنر کرمان انواع بوش راهنمای سوپاپ برنجی 6/4 5 2/4 3 2/2
انواع سیت دود و هوا8/18/38/32/22/2
شرکت محور تراش لیا انواع بوش راهنمای سوپاپ چدنی 2/4 8/3 6/4 3 6/4
انواع سیت دود و هوا6/28/38/32/22/2
انواع بوش سیلندر2/84/78/78/78/7
انواع بدنه پمپ هیدرولیک فرمان4/78/72/82/83
شرکت رینگ خودرو پارس انواع بوش راهنمای سوپاپ چدنی 2/4 8/3 6/4 3 6/4
انواع سیت دود و هوا6/28/38/32/22/2
انواع بوش سیلندر2/84/78/78/78/7
انواع سیلگروپ8/18/36/48/13
شرکت نگین آلومینیوم انواع بدنه پمپ هیدرولیک فرمان 4/7 8/7 2/8 2/8 3
انواع بدنه واترپمپ8/34/58/38/16/2
جدول 13- ماتریس تصمیم کل
Table 13- Total decision matrix
ماتریس میانگینها شرکت مس باهنر کرمان (S3) شرکت محورتراش لیا (S4) شرکت رینگ خودرو پارس (S1) شرکت نگین آلومینیوم (S6)
انواع بوش راهنمای سوپاپ چدنی 4/1 4/2 8/7 6/1
انواع بوش راهنمای سوپاپ برنجی 6/8 2/3 8/1 1
انواع سیت دود و هوا 2/1 6/2 8 1
انواع بوش سیلندر 1 8/4 4/8 1
انواع بدنه پمپ هیدرولیک فرمان 1 2/2 3 4/8
انواع بدنۀ واترپمپ 4/1 4/1 8/6 6
انواع سیلگروپ 1 6/2 4/8 8/1
جدول 14- وزن شاخص‌ها با استفاده از آنتروپی
Table 14- Index weight using entropy
W1W2W3W4W5
اوزان 215/0 084/0 099/0 379/0 22/0
جدول 15- جدول نقطۀ ایده‌آل منفی
Table 15- Negative ideal point table
ماتریس نرمال موزون شرکت مس باهنر کرمان (S3) شرکت محورتراش لیا (S4) شرکت رینگ خودرو پارس (S1) شرکت نگین آلومینیوم (S6)
نقطۀ ایده‌آل منفی 053/0 017/0 021/0 044/0
برای تعیین میزان مطلوبیت هر گزینه، ابتدا میزان دوری هر گزینه از ایده‌آل منفی با استفاده از دو نوع فاصله محاسبه میشود:
جدول 16- جدول فاصلۀ اقلیدسی و تاکسی
Table 16- Euclidean and taxicab distance table
انواع محصولات فاصلۀ اقلیدسی (Ei) فاصلۀ منهتن (تاکسی) Ti
انواع بوش راهنمای سوپاپ چدنی 079/0 131/0
انواع بوش راهنمای سوپاپ برنجی 409/0 431/0
انواع سیت دود و هوا 075/0 099/0
انواع بوش سیلندر 088/0 120/0
بدنۀ پمپ هیدرولیک فرمان 332/0 356/0
بدنۀ واترپمپ 233/0 305/0
انواع سیلگروپ 087/0 128/0
برای محاسبۀ گزینۀ مطلوب از رابطۀ 7 استفاده شد:
Hik = (Ei – Ek) + (𝜓 (Ei – Ek) × (Ti – Tk))
هرچه مقدار H هر گزینه بیشتر باشد، آن گزینه از اولویت بیشتری برخوردار است.
جدول 17- جدول سبد بهینۀ محصولات شرکت مس کرمان
Table 17- Table of optimal basket of products of Kerman copper company
جمعرتبهبندی
انواع سیت دود و هوا 429/0 2
انواع بوش راهنمای سوپاپ برنجی 629/0 1
جدول 18- جدول سبد بهینۀ محصولات شرکت محورتراش لیا
Table 18- Table of the optimal basket of products of Mohortarash Lea company
جمعرتبهبندی
انواع بوش راهنمای سوپاپ چدنی 175/1- 3
انواع سیت دود و هوا 761/1- 4
انواع بوش سیلندر 443/1 2
انواع بدنه پمپ هیدرولیک فرمان 490/1 1
جدول 19- جدول سبد بهینۀ محصولات شرکت رینگ خودرو
Table 19- The table of optimal basket of products of Ring Khodro Company
جمعرتبهبندی
انواع بوش راهنمای سوپاپ چدنی 330/0- 2
انواع سیت دود و هوا 957/0- 3
انواع بوش سیلندر 379/2 1
انواع سیلگروپ 091/1- 4
جدول 20- جدول سبد بهینۀ محصولات شرکت نگین آلومینیوم
Table 20- The table of the optimal basket of products of Nagin Aluminum Company
جمعرتبهبندی
انواع بدنۀ پمپ هیدرولیک فرمان 831/0 1
انواع بدنۀ واترپمپ 629/0 2
5- بحث
تأمین‌کنندۀ مس باهنر کرمان برای شرکت، پایدارترین تأمین‌کننده است و در اولویت اول جدول قرار دارد؛ اما شرکت قطعات آمیتیس با اولویت ششم، ناپایدارترین شناخته شد. در شاخص‌های قیمت، کیفیت، لجستیک معکوس و ضایعات شرکت مس باهنر کرمان، بهتر شناخته شد. از جنبۀ رعایت مسائل زیست‌محیطی نیز، این شرکت بهتر از همه بوده است؛ اما ازلحاظ فناوری، شرکت آمیتیس و تراش لیا بالاترند و ریسک بیشتری هم دارند. رعایت مسائل زیست‌محیطی در شرکت نگین آلومینیوم، کمترین شناخته شد. کمترین لجستیک معکوس هم برای شرکت محور تراش لیاست. همچنین در رابطه با قطعاتی که چندین تأمین‌کننده دارند نیز، اولویت تأمین به شرح ذیل است:
انواع سیت دود و هوا: اولویت اول تأمین از شرکت مس کرمان و اولویت دوم تأمین از شرکت رینگ خودرو پارس و درنهایت تأمین از شرکت محور تراش لیاست؛
انواع بوش راهنمای چدنی: اولویت اول تأمین از شرکت رینگ خودروی پارس و اولویت دوم تأمین از شرکت محور تراش لیاست؛
انواع بوش سیلندر: اولویت اول تأمین شرکت پارس‌توان پرسام و اولویت دوم تأمین، شرکت محور تراش لیاست؛
بدنۀ پمپ هیدرولیک فرمان: اولویت اول تأمین شرکت نگین آلومینیوم با توجه به سودآوری 21درصد و اولویت دوم تأمین شرکت محور تراش لیا با توجه به سودآوری 19درصد است.
همچنین مطابق یافتههای برگرفته از تحقق، نتیجه گرفته میشود:
شرکت باید برای تأمین‌کنندۀ مس کرمان، انواع بوشهای سوپاپ راهنمای برنجی را در اولویت قرار دهد؛
برای تأمین‌کنندۀ شرکت محور تراش لیا، شرکت انواع بدنۀ پمپ هیدرولیک فرمان را در اولویت اول سبد محصول قرار داد. مرحلۀ دوم انواع بوش سیلندر است که با امتیاز 44/1 در رتبۀ دوم قرار دارد. همچنین شایان ذکر است که اگر شرکت محصول سیت دود و هوا را در اولویت قرار دهد، با توجه به اینکه در اولویت چهارم این تأمین‌کننده است، براساس اطلاعات موجود در جداول بازگشت سرمایه و سودآوری آن به ترتیب 26 و 30درصد است و نسبتبه دو اولویت اول که بازگشت سرمایه و سودآوری آنها حدود 90 الی 95درصد است، سود بسیار پایینتری دارد؛
برای تأمین‌کنندۀ شرکت رینگ خودرو، شرکت انواع بوش سیلندر را در اولویت اول سبد و انواع سیلگروپ در اولویت چهارم برای این تأمین‌کننده قرار گیرد؛
شرکت برای تأمین‌کنندۀ شرکت نگین آلومینیوم، انواع بدنۀ پمپ هیدرولیک را در اولویت اول قرار دهد.
در تحلیل دیگر این تحقیق، انتخاب سبد بهینۀ محصولات شرکت پارس‌توان پرسام تنها براساس نتایج حاصل از ارزیابی و اولویت‌بندی تأمین‌کنندگان انتخاب شد که انواع بوش و بدنۀ پمپ در اولویت است. اگر بنا به شرایط بحرانی شرکت و بدون در نظر گرفتن سود و دیگر مزایا و تنها برای بقای سازمان سبد محصولات براساس نتایج حاصل از ارزیابی تأمین‌کنندۀ پایدار به روش تکنیک کوداس، به شرح جدول 21 است.
جدول 21- جدول سبد بهینۀ محصولات
Table 21- Table of optimal basket of products
محصولات Hij رتبه‌بندی
انواع بوش راهنمای سوپاپ برنجی 009/3 1
بدنۀ پمپ هیدرولیک فرمان 944/1 2
بدنۀ واتر پمپ 886/0 3
انواع سیلگروپ 403/1- 4
انواع بوش سیلندر 415/1- 5
انواع بوش راهنمای سوپاپ چدنی 446/1- 6
انواع سیت دود و هوا 574/1- 7
6- نتیجهگیری
هدف از انجام این پژوهش، انتخاب سبد بهینۀ محصول با ارزیابی تأمین‌کنندگان شرکت پارس‌توان پرسام است که برای این منظور ابتدا با استفاده از مرور پیشینه و با مصاحبه، خبرگی عوامل مؤثر گردآوری و سپس با طراحی پرسشنامه و استفاده از تکنیک تاپسیس، عوامل براساس میزان اهمیت آنها رتبه‌بندی و درنهایت برای تأمین‌کنندگان پایدار با 4 اولویت اول به روش کوداس، سبد بهینۀ محصول مشخص شد. با توجه به نتایج به دست آمده در صنعت مطالعهشده، نتیجه این است که بهمنظور ارزیابی تأمین‌کنندگان پایدار در پروژههای صنعتی و نتایج حاصل از آن و مدیریت سبد محصول و تحویل محصول، توجه بیشتر به ابعاد (اقتصادی، ابعاد اجتماعی، زیست‌محیطی) بسیار حائز اهمیت است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که شرکت اگر می‌خواهد بر مشکلات پیش رو غلبه کند، باید تأمین‌کنندۀ مس باهنر کرمان را برای تأمین انواع بوش در اولویت اول همکاری قرار دهد و شرکت قطعات آمیتیس از همکاری امتناع ورزد. تأخیر در انتخاب تأمین‌کنندۀ پایدار و تأخیر در صدور مجوز فعالیت، ضرر زیادی را به شرکت وارد کرده است؛ زیرا زمان، در بسیاری از موارد عامل بسیار مهمی در انجام بسیاری از پروژههای دیگر و ارائۀ خدمات باکیفیت محسوب میشود؛ کما اینکه با توجه به شرایط تورمی در کشور، تأخیر در انتخاب تأمین‌کننده، هزینۀ هنگفتی را به شرکت تحمیل میکند.
بر پایۀ نتایج این تحقیق، برقراری ارتباط مداوم با تأمین‌کنندگان شرکت، با بهکارگیری تکنیکهای جدیدی مانند سرمایهگذاری مشترک، ادغام و تملک و اتحاد راهبردی، کمک چشمگیری به کاهش یا برطرفکردن مشکلات میکند.
این تحقیق برای اولین بار، تأمین‌کنندگان و انتخاب سبد محصول بهینۀ شرکت پارس‌توان را شناسایی و اولویت‌بندی کرد و یک ایدۀ جدید و نو را در اختیار مدیران و مسئولان شرکت قرار داد. نتایج این تحقیق در اختیار سازمان‌‌های کوچک و بزرگ، بهخصوص صنعت خودروسازی در کشور ما قرار میگیرد تا سبد بهینۀ محصول و تحویل خود را بهینه کنند و همچنین مبنای تحقیقات آتی قرار میگیرد.
از محدودیتهای این تحقیق، محدودیت مطالعات انجامشده در حوزۀ مربوط به موضوع تحقیق و دسترسینداشتن به کارشناسان مطلع به موضوع بود. درنهایت به مدیران و تصمیمگیران در این حوزه پیشنهاد میشود تا فعالیتهای ذیل را انجام دهند:
ایجاد یک دفتر کنترل و نظارت بر عملکرد تأمین‌کنندگان بهمنظور ارتقا پایداری؛
شرکتها باید تأمین‌کنندگانی را در اولویت همکاری قرار دهند که دارای استاندارهای محیطزیستاند و به مسائل زیست‌محیطی توجه میکنند؛
ارائۀ یک سازوکار شفاف و دقیق برای مدیریت جریان نقدینگی، بودجهها و پرداختهای بهنگام به تأمین‌کنندگان؛
استفاده از دانش مهندسی همزمان بهجهت کاهش زمان طراحی مهندسی و تأمین؛
یکپارچهسازی و هماهنگی بین فازهای مهندسی و تولید و تأمین پایدار با توجه به سبد محصولات شرکت؛
ارائۀ آموزش و بستهای فرهنگی به صنعت برای اهمیتافزایی مسائل زیست‌محیطی؛
استفاده از فناوریهای هوش مصنوعی و IOT برای کنترل و نظارت بر عملکرد تأمین‌کنندگان.
درنهایت برای محققان و علاقهمندانی که بخواهند در این موضوع کار کنند، پیشنهاد میشود که از دیگر روشها همچون ANP و... برای بررسی تأثیر شاخص‌ها بر یکدیگر و اولویت‌بندی شاخص‌ها استفاده و نتایج را با روش استفادهشده مقایسه کنند. در این تحقیق مطابق منطق شرکت و مسئلۀ مرتبط که از مدیران اقتباس شد، ابتدا تأمین‌کنندۀ پایدار انتخاب و سپس بر مبنای آن انتخاب، سبد محصولات بهینه تخصیص داده شد؛ ولی در تحقیقات آینده این موارد با هم و به‌صورت همزمان انجام داده میشود. باید به استفاده از روش دیمتل نیز برای بررسی تأثیرات بالقوۀ آثار این انتخاب بر سود و کیفیت حاصشده برای شرکت توجه شود.
)