نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری مدیریت صنعتی, دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه تهران پردیس فارابی، ، قم، ایران.
2 استادیار گروه مدیریت بازرگانی, دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه تهران پردیس فارابی، قم، ایران.
3 استاد گروه مدیریت صنعتی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشکده تربیت مدرس،تهران ، ایران
4 استادیار گروه مدیریت صنعتی, دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه تهران پردیس فارابی، قم، ایران.
چکیده
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Purpose: To connect and share resources between industrial units with unused resources on the one hand, and production systems in need on the other, a concept called “sharing economy " can be used. If sharing economy is sufficiently explained, and its theoretical aspects strengthened, more actions perform to make this concept practical. Therefore, in the present study, after studying the literature and previous studies, the components of sharing economy are identified and generalized to production systems. Utilizing a sharing economy will have a significant impact on increasing the productivity of production systems through resources sharing.
Design/methodology/approach: In the first phase of this research, the library study method used to collect data and information. Content analysis method used to analyze the data and identify the dimensions and components of the sharing economy. Then, in the second phase of the research, the interview process and expert opinions were used to determine the dimensions, elements, and examples of sharing economy in production systems. After extracting questions from the concepts extracted from the first phase of the research and after conducting the interview process and summarizing it, the components and dimensions of the sharing economy in production systems validated and their examples identified.
Findings: In this study, the components of sharing economy in production systems identified as follows: resource sharing, shared parties, forms of sharing, information and communication exchange system, ownership and access conditions, surplus capacity, exchange benefits for sharing parties and others, and social issues in sharing. These elements categorized into four dimensions: sharing mechanism, sharing requirements and conditions, sharing purpose, and sharing consequences.
Research limitations/implications: Considering the wide range and levels of coverage of the concept of sharing economy and its various operational areas, summarizing the definitions and extracting the components is highly complicated. It also seems hard to reach experts who work in the field of production systems and sharing economy or those who are familiar with its concepts. The following study subjects suggested to develop sharing economy in production systems: i) counting and examining the challenges facing the sharing economy, such as legal issues, building trust, ethical issues, insurance and taxes, and providing solutions to solve it; ii) the role of resource sharing and sharing economy in lean, agile, sustainable, green, and resilience of production systems; iii) the role of social issues regarding the sharing economy in production systems or designing a socio-economic model for it; and iv) determining the type of relationship between the dimensions and components of the sharing economy and how they affect and intensify each other with the help of methods such as structural equation modelling.
Practical implications: The use of sharing economy leads to better use of resources and reduced cost of using it, reduced product cost, increased competitiveness and ultimately improved efficiency and productivity of the production system. For the supplier of resources, resource sharing in production systems leads to the prevention of stock death, earned profit and strengthened financial resources; and for the recipient of resources, it leads to reduced cost of access to resources and investment, and thus saved liquidity. In addition to the sharing parties, intermediaries and service providers, government and government agencies, the country's economic market, the working community, society, consumers and even scientific and research centres benefit.
Social implications: Resource sharing in production systems can affect or be affected by social issues. The attitude of rulers and politicians in governing society and passing laws, and overseeing their implementation can affect the concept of a sharing economy. Sharing helps in increasing social capital in the areas of education and public awareness, building trust, increasing interactions, and connecting production systems with social participation, and increasing the general level of community culture. Sharing strengthens a sense of social responsibility and can also be significant in the field of social justice and reducing social harm.
Originality/value: If the concept of sharing economy explained sufficiently and its theoretical aspects strengthened, it can be operational in the next steps. In this regard, in this study, the dimensions and elements of the sharing economy in production systems identified. These dimensions and components can provide the basis for designing a practical and operational model for implementing a sharing economy in production systems, can reduce the gap between practice and theory, and can guide managers and business activists and those involved in the field.
کلیدواژهها [English]
1- مقدمه
مدیران سیستمهای تولیدی برای تولید محصولات، منابعی مانند نیروی کار، سرمایه، زمین، مواد، انرژی، ماشینآلات و تجهیزات را در اختیار دارند. بروز برخی از مشکلات اقتصادی در سطوح خرد و کلان به کاهش یا غیرفعالشدن ظرفیت تولیدی در سیستمهای تولیدی و بیاستفادهماندن منابع آن منجر میشود. آمار و اطلاعات چند سال اخیر، نشاندهندۀ تعطیلی حدود 22 درصد از واحدهای صنعتی کشور در شهرکها و نواحی صنعتی تا سال 2020 میلادی است (سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی، 2020). پیامدهای منفی ظرفیتها و منابع بیاستفادۀ بنگاههای تولیدی در دو سطح بنگاه و سطح ملی قابل بررسی است. در سطح بنگاه، ظرفیت بیاستفاده بر بهرهوری بنگاه، تأثیر منفی به جای میگذارد و باعث میشود سودآوری بنگاه کاهش یابد و در سطح ملی نیز ظرفیت بیاستفادۀ بنگاههای تولیدی سبب میشود از سرمایۀ ملی کشور بهدرستی استفاده نشود و بهرهوری کلی صنایع کاهش یابد (نظری و همکاران، 2017). همچنین، همواره تعدادی از سرمایهگذاران صنعتی و مدیران سیستمهای تولیدی، قصد ایجاد واحد صنعتی و یا توسعه و افزایش ظرفیت تولید را دارند و برای تأمین و یا توسعۀ منابع خود، نیازمند به نقدینگی و منابع مالی هستند. برای ارتباط و اشتراکگذاری منابع بین واحدهای صنعتی دارای منابع بدون استفاده از یکسو و سیستمهای تولیدی نیازمند آن از سوی دیگر میتوان از مفهومی با عنوان «اقتصاد اشتراکی» بهره برد. اقتصاد اشتراکی بهعنوان یک مدل اجتماعی- اقتصادی براساس استفادۀ مشترک از کالاهای بدون استفاده و غیرضروری تعریف شده است (بُستمَن و روجر[i]، 2011). هماکنون، این مفهوم در علوم اقتصادی بهسرعت رشد یافته و با توسعۀ مدلهای کسبوکار در سالهای اخیر، نقش خود را بیشازپیش هویدا کرده است. با اشتراکگذاری منابع تولیدی بین بنگاهها، نوعی از مدل کسبوکار از نوع بنگاه به بنگاه[ii] ایجاد میشود.
در صورت تبیین کامل مفهوم اقتصاد اشتراکی و تقویت جنبههای نظری آن میتوان گامهای بعدی را در زمینۀ عملیاتیکردن این مفهوم برداشت؛ از اینرو، در پژوهش حاضر کوشش میشود پس از مطالعۀ مبانی نظری و پژوهشهای پیشین، مؤلفههای اقتصاد اشتراکی شناسایی و به سیستمهای تولیدی تعمیم داده شود که انجامدادن این کار به بهبود و افزایش بهرهوری در سیستمهای تولیدی منجر میشود.
2- مبانینظریومروریبرپژوهشهایپیشین
2- 1- مبانی نظری اقتصاد اشتراکی
مفهوم به اشتراکگذاری داراییها اعم از فیزیکی و غیرفیزیکی، قدمتی طولانی دارد؛ حتی انسانهای اولیه در بهکارگیری ایدهها، تجربیات، اموال، ابزار، محصولات و ... با یکدیگر مشارکت داشتهاند؛ به عبارتی، گفتنی است سابقۀ این مفهوم به درازای تاریخ است؛ از زمانی که افراد دور هم جمع میشدند و افکار و ایدههای خود را به اشتراک میگذاشتند و یا با همکاری هم، در زمینی محصولات کشاورزی میکاشتند (اقدسی، 2015)؛ اما بهصورت دانشگاهی، عبارت «مصرف مشارکتی» را اولین بار، مارکوس فِلسون و جو آل اسپیث [iii] (1978) در مقالهای با نام «ساختار جامعه و مصرف مشارکتی: یک روش معمول فعالیت» در سال ۱۹۸۷ منتشر کردند. بعد از انتشار این مقاله و با توجه به مزایایی که برای اشتراکگذاری وجود دارد، بهمرور، در این عرصه، تحولات زیادی انجام شد. بلک[iv] (2007) مفهوم اقتصاد اشتراکی را اینگونه توضیح میدهد: فرایند توزیع دارایی با دیگران برای مدتزمان محدود بدون اینکه حق قانونی مالکیت آن دارایی را داشته باشد. اقتصاد اشتراکی، معمولاً با معاملاتی تعریف میشود که با واسطۀ سیستمعاملهای دیجیتال و بین افرادی انجام میشود که در سمت عرضۀ منابع بیکار قرار دارند و افرادی که مایل به استفاده از این منابع در سمت تقاضا هستند (پرنت[v] و همکاران، 2018). اصطلاح اقتصاد اشتراکی، یک تعریف مشترک ندارد (کومار[vi] و همکاران، 2018) و اغلب، شامل طیف گستردهای از مفاهیم است (هاولیتچک[vii] و همکاران، 2018). در بنیان تعاریف اقتصاد اشتراکی، تناقض نیست؛ ولی بهصورت تکمیلی، مفهوم آن با سطوح مشمولیت متفاوت و تنوع در وسعت شکل میگیرد (آلن و برگ[viii]، 2014). واژۀ اقتصاد اشتراکی بهصورت عمومی درآمده است؛ ولی موافقتی عمومی دربارۀ مفهوم اقتصاد اشتراکی وجود ندارد. با این مفهوم، در ذهن، حوزههای عملیاتی متنوع متصور میشود و طیف وسیعی از شکلهای سازمانی، از محدودۀ شرکتهای انتفاعی تا شرکتهای غیرانتفاعی را پوشش میدهد (اسکویر[ix]و همکاران، 2016). اُرسی[x](2013) نیز بیشتر بر مبانی نظری اقتصاد اشتراکی تأکید و بیان داشت: «اقتصاد اشتراکی، پاسخی به اقتصاد موروثی است. جایی که ما بر منابع خارج از مجموعه تکیه میکنیم و خریدهایی که ما انجام میدهیم، معمولاً داراییهایی را برای افراد خارج از مجموعه فراهم میکند». گانسکی[xi](2010) نیز بیشتر بر نقش مشتریان در این حوزه تأکید کرد. وی به همکاریها و تأثیر عمل خیرخواهی مشتریان توجه کرد. فرنکن و اسکر[xii](2017) دربارۀ علت چندگانگی و نبود یکپارچگی مفهوم اقتصاد اشتراکی معتقدند دربارۀ اقتصاد اشتراکی، ابهام وسیع و حتی گیجکنندهای در بین پژوهشگران و عموم جامعه وجود دارد. یک علت برای این برداشتهای متفاوت، نو بودن این مفهوم است.
با فراگیرشدن مباحث اقتصاد اشتراکی، به جنبههای اجتماعی آن توجه بیشتری شد. مفهوم اشتراک، سازمانها را مجبور میکند به راه حلهای نو دربارۀ مشکلات آینده فکر کنند. در ماورای مسائل محیطی، اقتصاد اشتراکی برخاسته از امید و نگرانی جنبههای اقتصادی و اجتماعی است (دیمایلی و نول[xiii]، 2014). جان[xiv](2013) مفهوم اقتصاد اشتراکی را با جنبههای اجتماعی ترکیب کرد و بنکلر[xv](2004) مفهوم اشتراکی را بهعنوان مفهومی براساس سخاوتمندی دوجانبه در رفتار اجتماعی توضیح میدهد. درادامه نیز ریچاردسون[xvi](2015) تنشها و تناقضهای موجود در این مفهوم را بیان کرده است: در حالی که تجربیات اقتصاد اشتراکی، بهسرعت رشد کرده و تأثیرهای فراگیر روی جامعه گذاشته است، آن نیز اکنون با تناقضها و تنشهایی در محدودهها، تأثیرات و منطق مواجه شده است.
برخی از پژوهشگران بر عوامل انگیزشی و محرکهای فردی اقتصاد اشتراکی، ازجمله انتظار سود (الراوادیه[xvii] و الراوادیه، 2018)، انتظار صرفهجویی در هزینه (هاولیتچک و همکاران، 2018، توسیادیا [xviii]و پسونن[xix]، 2018)، دسترسی به تجربههای معتبر و منحصربهفرد (گوتنتگ[xx] و همکاران، 2018) و انتظار لذتبردن (سو [xxi]و همکاران، 2018) متمرکز شدهاند. برخی دیگر نیز به عواملی همچون احساس تعلق به یک جامعه (میلانوا [xxii]و ماس[xxiii]، 2017 و هاولیتچک و همکاران، 2018) و انتظار تبادل فرهنگی (پالاسکایت[xxiv] و همکاران، 2017 و الراوادیه و الراوادیه، 2018) بهعنوان عوامل اجتماعی-انگیزشی اقتصاد اشتراکی اشاره داشتهاند. دربارۀ عوامل زیستمحیطی نیز اجماعی وجود ندارد (فرناندز[xxv] و همکاران، 2020). برخی از مطالعات نشان میدهد نگرانیهای زیستمحیطی، مشارکت مردم را به سمت اقتصاد اشتراکی سوق میدهد (هاولیتچک و همکاران، 2018)؛ اما مطالعات دیگر نشان میدهد اقتصاد اشتراکی ممکن است استفاده از منابع پایدار را با توجه بر دسترسی به مالکیت ارتقا بخشد؛ اما این فقط یک اثر جانبی مثبت توسط کاربران اقتصاد اشتراکی محسوب میشود (هارتل[xxvi]، 2018).
در زمینۀ ابعاد اقتصاد اشتراکی نیز مونوز و [xxvii]کوهن (2017) پژوهشهایی انجام دادهاند. آنها 7 بعد متمایز در مدلهای کسبوکار اقتصاد اشتراکی را استخراج کردند که عبارتند از: بسترهای فیزیکی و دیجیتالی همکاری، منابع بدون استفاده، تعاملات همسان و دوبهدو، ادارهکردن مشارکتی، مأموریتمحور، تأمین سرمایۀ جایگزین و اتکا به فناوری.
در عرصۀ عملیاتی این ایده، بیشتر شرکتهای خدماتی وارد عمل شدهاند که میتوان به شرکت ایر بی ان بی[xxviii] در زمینۀ اشتراکگذاری محل اقامت موقت به گردشگران، شرکت یوبر[xxix] در اشتراک وسیلۀ نقلیه و شرکت فیسبوک [xxx] در اشتراک محتوای رسانهای اشاره کرد.
با توجه به توسعۀ مفهوم اقتصاد اشتراکی در عرصههای جهانی، رشد این مفهوم در ایران نیز سرعت یافته است و در آیندهای نه چندان دور در کشور فراگیر خواهد شد. در زمینۀ عملیاتیکردن اقتصاد اشتراکی در کشور در برخی از کسبوکارهای خدماتی، اقدامات خوبی انجام شده است؛ برای نمونه، شرکت اسنپ با ایجاد ارتباط بین راننده و مسافر و با اشتراکگذاری از ظرفیتهای مازاد خودرو استفاده میکند. نمونههای دیگر آن عبارتند از: اجارهخانهها و ویلاهای مسکونی در همۀ نقاط کشور برای مسافران و گردشگران، استفادۀ اشتراکی از داراییهایی، مانند دوچرخه، کتاب، لوازم و ابزار کار و انواع نرمافزارها.
با بررسی بیشتر متون علمی و منابع فارسی و نیز عرصههای عملیاتی مفهوم اقتصاد اشتراکی، میتوان دریافت که این مفهوم هنوز قابلیت توسعۀ بیشتر در مفاهیم و کاربرد را دارد. در صورت رفع موانع و محدودیتهای بهکارگیری اقتصاد اشتراکی در سیستمهای تولیدی، اشتراکگذاری ظرفیتهای اقتصادی در سیستمهای تولیدی و استفادۀ مشترک از منابع بهصورت عملیاتی، در زمانی نه چندان دور، جایگاه خود را در کشور خواهد یافت.
2-2- مبانینظریسیستمهایتولیدی
در متون علمی، تعاریف بسیاری برای سیستمهای تولیدی وجود دارد. یکی از تعاریفی که در آن به انواع منابع اولیه اشاره شده است، تعریف کاظمی و کسایی (2010) است که سیستم تولیدی را به این صورت تعریف میکند: سیستم تولید، ورودیها را بهصورت مواد اولیه، نیروی انسانی، سرمایه، سوخت و اطلاعات دریافت میکند و در زیرسیستم به کالاها و خدمات تبدیل میشود که خروجیها نامیده میشود. اساس و هستۀ سیستم تولید، زیرسیستم تبدیل است که در آن از نیروی کار، مواد اولیه و ماشینآلات برای تبدیل ورودیها به کالاها و خدمات استفاده میشود؛ به عبارتی، سیستم تولیدی، تلفیقی هدفمند از کارکنان، مدیران، تسهیلات، اطلاعات و روشها برای انجامدادن عملیات در محیط است (کاظمی و کسایی، 2010).
سیستمهای تولیدی، تقسیمبندیهای مختلفی دارد. پویا (2012) مطالعهای دربارۀ انواع سیستمهای تولیدی و طبقهبندی آنها براساس پژوهشهای پیشین انجام داده است. نخستین دستهبندی از سیستمهای تولیدی را هایز و ویل رایت[xxxi] انجام دادند (پویا، 2012). آنها سیستمهای تولیدی را به چهار طبقۀ سیستم تولیدی کارگاهی، خط غیرپیوستۀ دستهای، خط مونتاژ و جریان مستمر طبقهبندی کردند (هایز و ویل رایت، 1984). از دیگر طبقهبندی سیستمهای تولید میتوان به طبقهبندی هیل[xxxii](1993) شامل پروژهای، کارگاهی، دستهای، خطی و مستمر؛ طبقهبندی میلتنبرگ[xxxiii](1995) شامل کارگاهی، جریان دستهای، خطی با سرعت اپراتور، خطی با سرعت تجهیزات، جریان مستمر، تولید بهنگام و تولید انعطافپذیر و طبقهبندی موهانتی و دشموخ[xxxiv] (1999) شامل پردازش دستی، چند ایستگاه با کنترل رایانهای و پردازش در ایستگاه به کمک رایانه اشاره کرد.
2-3- پژوهشهای پیشین دربارۀ بهکارگیری اقتصاد اشتراکی در سیستمهای تولیدی
مجلۀ جی. ام. سی[xxxv] به نظر میرسد اولین رسانهای است که بر پدیدۀ جدید اقتصاد اشتراکی تمرکز دارد و اولین مقالات را دربارۀ بررسی اقتصاد اشتراکی در کانالهای بازاریابی و زنجیرۀ تأمین ارائه کرده و برخی از تعاریف، تجزیهوتحلیل یا پژوهشهای جدید را در زمینۀ اقتصاد اشتراکی آشکار میکند (هرندون[xxxvi]، 2017). فرل[xxxvii] و همکاران (2017) نیز درک نظاممندی از چگونگی سازگاری اقتصاد اشتراکی با دیدگاه سنتی بازاریابی و زنجیرۀ تأمین ارائه دادند و چارچوبی اساسی از پژوهشهای در حال ظهور و نمونههایی از مدلهای کسبوکار را بیان و دربارۀ تفاوتهای سیستمهای تولیدی در اقتصاد اشتراکی با سیستمهای تولیدی سنتی بحث کردند. در این پژوهش، خلاصۀ موضوعات کلیدی، شامل دسترسی در مقابل مالکیت، نقش پیمانکاران مستقل و مسائل نظارتی که شرکتها در پیادهسازی اقتصاد اشتراکی با آن روبرو هستند و تغییر ماهیت مفاهیمی، مانند دسترسی، مالکیت و اشتغال بررسی میشود. کریتندن [xxxviii] و همکاران (2014) بینشهایی را دربارۀ تغییرات اقتصاد اشتراکی بر سیستمهای بازاریابی و سیستمهای تولیدی ایجاد کردند. تریسی[xxxix] (2017) موضوعات اخلاقی را در زنجیرۀ تأمین و کانالهای بازاریابی اقتصاد اشتراکی بررسی کرد. او از اعتماد متقابل و نظریههای نهادی برای توضیح راههایی برای تشویق شرکتکنندگان به انطباق با شیوههای اخلاقی در اقتصاد اشتراکی استفاده کرد. نظری و همکاران (2017) نیز دربارۀ اشتراکگذاری ظرفیتهای بدون استفاده در سیستمهای تولیدی مطالعاتی داشته و با کمک روش نظریۀ داد بنیاد، مدلی در این زمینه ارائه دادهاند. در این مدل، ظرفیت بدون استفادۀ بنگاههای تولیدی، بهعنوان پدیدۀ اصلی و علل بدون استفادهماندن این ظرفیتها در دو سطح بنگاه و سطح ملی، بهعنوان شرایط علی تشریح شده است. در این پژوهش نشان داده شده است که عوامل محیطی، مانند قوانین و مقررات، عوامل اقتصادی، عوامل فرهنگی و عوامل سیاسی، بهعنوان مقولۀ مداخلهگر بر موفقیت استراتژیهای اشتراکگذاری و بهکارگیری ظرفیتهای بدون استفاده، بسیار تأثیرگذارند. در بخش اقدامات نیز به استراتژی ایجاد شبکههای بین بنگاهی و بسترسازی و حمایت از توسعۀ این شبکهها بهعنوان راهبردی برای اشتراکگذاری منابع بین بنگاهها اشاره شده است. درنهایت، در این پژوهش، پیامدهای اجرای طرح بهکارگیری ظرفیت خالی در دو سطح کلان و سطح بنگاه بررسی شده است.
بن جعفر و هو[xl](2020) نیز در مقالهای با نام «مدیریت عملیات در عصر اقتصاد اشتراکی: چه چیزی قدیمی و چه چیزی جدید است؟»، دربارۀ کاربردهای اقتصاد اشتراکی در سیستمهای تولید و عملیات و ارتباطات بین مدلهای مدیریت عملیات و برنامههای اقتصاد اشتراکی، پژوهشهایی انجام دادند. در بخش اول مقاله، پژوهشگران، سه کاربرد متعارف اقتصاد اشتراکی مدنظر انجمن مدیریت عملیات را بیان کردند. این سه کاربرد عبارتند از: اشتراکگذاری منابع همتا، پلتفرمهای[xli] خدمات مورد تقاضا و شبکههای اجارهای مورد تقاضا. در بخش دیگر این مقاله بر سه نظریۀ مدیریت عملیات تمرکز میشود: این سه نظریه عبارتند از: نظریۀ موجودی، مدیریت درآمد و نظریۀ صف؛ سپس ارتباطات این نظریهها و برنامههای کاربردی اقتصاد اشتراکی بررسی شده است. یو[xlii] و همکاران (2020) به مسئلۀ اعتماد در بهکارگیری اقتصاد اشتراکی در سیستمهای تولیدی توجه کردند. آنان به این نکته اشاره کردند که توسعۀ اقتصاد اشتراکی و اینترنت اشیا موجب توانمندشدن سیستمهای پیشرفتۀ تولید میشود. اقتصاد اشتراکی به گسترش دامنۀ تقسیم منابع تمایل دارد؛ درنتیجه، شکاف اعتماد در بحث تولید تقویت میشود. در صورت برطرفنشدن این مشکل، نبود اعتماد، دامنۀ تقسیم منابع در تولید را محدود میکند و مانع توسعۀ اشتراکگذاری میشود. درادامه، پژوهشگران برای تقویت اعتماد بین طرفین اشتراک، سعی در ادغام فناوریهای بلاکچین[xliii] و اقتصاد اشتراکی دارند. بلاکچین، مشهور به تقویت امنیت سیستمهای الکترونیکی، شبکۀ توانمندی است که راه حلهای مطمئن، ایمن و کارآمد با یک روش توزیعشده، غیرمتمرکز و رمزگذاریشده ارائه میدهد. در همین حال، ویژگیهای نگهداری جمعی، پایگاه دادۀ قابل اعتماد، منبع باز و ناشناسبودن را در برمیگیرد که به نظر میرسد شرایط لازم برای انجامدادن اشتراکگذاری و غلبه بر مشکل اعتماد را برآورده میکند.
3- روشپژوهش
در این پژوهش و در فاز اول، برای گردآوری دادهها و اطلاعات از روش مطالعه کتابخانهای استفاده شده است. در این روش، اطلاعات با مطالعۀ کتابها، مجلات علمی، مقالات تخصصی و مباحث علمی مختلف در پایگاههای اطلاعاتی و شبکههای مختلف اینترنت جمعآوری شد. جستوجو در منابع و پایگاههای اطلاعاتی، مانند ساینس دایرکت[xliv]، گوگل اِسکولار[xlv]، اِسکاپوس[xlvi]، رُکوست[xlvii]، اِسپرینگر[xlviii] انجام و 31 تعریفِ اقتصاد اشتراکی از 21 مقاله، 5 کتاب و 5 وبگاه تخصصی استخراج شد. برای تجزیهوتحلیل دادهها و درنهایت، شناسایی ابعاد و مؤلفههای اقتصاد اشتراکی از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. تحلیل محتوای کیفی، با واکاوی مفاهیم، اصطلاحات و ارتباطات بین آنها، سعی در استنباط و آشکارسازی الگوهای نهان در مصاحبهها، مشاهدات و اسناد مکتوب دارد (مؤمنی راد، 2013). تحلیل محتوای کیفی، رویکردی پژوهشی برای تعبیر دادههای نوشتاری است که از فرایند نظاممند کدگذاری استفاده میکند. نتیجۀ نهایی تحلیل دادهها، شناسایی طبقات، تمها و الگوهاست (اَسارودی و همکاران، 2018). درادامه و در فاز دوم پژوهش برای تعیین ابعاد، مؤلفهها و مصداقهای اقتصاد اشتراکی در سیستمهای تولیدی برای جمعآوری دادهها از فرایند مصاحبه و آرای خبرگان استفاده شد. پس از تدوین شیوهنامۀ مصاحبه، پرسشهایی از مفاهیم استخراجی از فاز اول پژوهش، طراحی شد که در اختیار خبرگان قرار گرفت. مصاحبه بهصورت نیمهباز انجام شد و پس از انجامدادن فرایند مصاحبه و جمعبندی آن، مؤلفهها و ابعاد در سیستمهای تولیدی، صحتگذاری و مصداقهای آنها مشخص شد.
3-1- جامعۀ مورد مطالعه و خبرگان
بهعلت مشابهت منابع در صنایع قطعهسازی، صنعت قطعهسازی استان قم بهعنوان جامعۀ مورد مطالعه انتخاب شد. این صنعت، شامل ساخت قطعات صنایع خودرو و نیرو محرکه، قطعات صنایع ماشینسازی، قطعات صنایع فلزی و لوازم خانگی است. دسترسی آسانتر پژوهشگر به واحدهای صنعتی استان قم و خبرگان صنعتی و دانشگاهی، آشنایی پژوهشگر با صنعت استان و مشابهت دستگاهها، ماشینآلات، فرایندها و استانداردهای مورد استفاده در کل کشور در صنعت قطعهسازی، از دیگر علل انتخاب این صنعت و این استان است. دربارۀ اندازۀ شرکتها نیز محدودیتی در نظر گرفته نشده است. میزان استفادۀ شرکتهای مورد مطالعه از اشتراکگذاری منابع در برخی از سیستمهای تولیدی بهصورت خیلی جزئی و با تعداد منابع محدودی، مانند انبار، قالب، لیفتراک، آزمایشگاه و... است که فرایند اشتراکگذاری بهصورت غیرساختارمند و غیررسمی بین آنها در جریان است. در پیوست 1، جدولهای مربوط به وضعیت واحدهای صنعتی استان قم نسبت به کل کشور، وضعیت واحدهای صنعتی استان براساس ظرفیت تولیدی، وضعیت واحدهای قطعهسازی استان نسبت به کل صنایع تولیدی استان و زمینهها و اهم محصولات قطعهسازی استان آمده است. برای جمعآوری داده، با خبرگان مصاحبه شد. خبرگانی که در این زمینه مشارکت کردند، از میان استادان دانشگاه، صنعتگران، مدیران واحدهای تولیدی قطعهسازی استان قم و همچنین متخصصان و کارشناسان حوزۀ تولید و عملیات، که در زمینۀ اشتراکگذاری حتی بهصورت محدود فعالیت کرده و یا با مفاهیم آن آشنا بودهاند، انتخاب شدند. فهرستی از مشخصات خبرگان براساس تخصص، تحصیلات، سابقه کاری، سمت و حوزه کاری، در جدول شمارۀ 1 درج شده است.
جدول 1- فهرست و مشخصات خبرگان
|
ردیف |
سمت |
حوزۀ کاری |
سابقۀ کاری (سال) |
تحصیلات |
تخصص |
|
1 |
هیأت علمی دانشگاه- مشاوره سیستمهای تولیدی |
دانشگاه |
15 |
دکتری |
مدیریت تولید و عملیات |
|
2 |
هیأت علمی دانشگاه- مشاوره صنعتی |
دانشگاه |
13 |
دکتری |
مهندسی صنایع و سیستمهای تولیدی |
|
3 |
دانشجوی دکتری مدیریت- تولید و عملیات و مشاور صنعتی |
دانشگاه |
10 |
دانشجوی دکتری |
زنجیرۀ تأمین |
|
4 |
رئیس هیأت مدیرۀ شهرک صنعتی شکوهیه |
صنعت |
16 |
کارشناس ارشد |
تولید صنعتی( قطعهساز) |
|
5 |
مشاور اقتصادی استاندار- مدیر کل استاندارد |
استانداری- صنعت |
23 |
کارشناسی ارشد |
مشاور اقتصادی |
|
6 |
مشاور سرمایهگذاری- مدیر عامل شرکت مشاوره و مهندسی |
مشاورۀ صنعتی |
14 |
کارشناسی ارشد |
مشاورۀ صنعتی |
|
7 |
رئیس ادارۀ کارآفرینی |
کار و رفاه اجتماعی |
10 |
کارشناسی ارشد |
کارآفرینی-تولید و صنعت |
|
8 |
رئیس دفتر جذب سرمایهگذاری |
استانداری- صنعت |
25 |
کارشناسی ارشد |
سرمایهگذاری صنعتی |
|
9 |
مشاور کسبوکار |
مشاورۀ صنعتی |
15 |
کارشناسی ارشد |
کسبوکار و کارآفرینی |
|
10 |
مدیریت شرکت صنعتی |
صنعت |
16 |
کارشناسی |
تولید صنعتی( تراشکاری) |
|
11 |
مدیر عامل شرکت صنعتی |
صنعت |
20 |
کارشناسی |
تولید صنعتی( تولید انواع فنر) |
|
12 |
مدیر تولید شرکت صنعتی |
صنعت |
12 |
کارشناسی |
تولید صنعتی( تولید پیچ و مهره) |
|
13 |
مدیر تولید شرکت صنعتی |
صنعت |
11 |
کارشناسی |
تولید صنعتی( تولید انواع شیلنگ) |
|
14 |
مدیریت شرکت صنعتی |
صنعت |
13 |
کارشناسی |
تولید صنعتی( آینه، چراغ و... ) |
|
15 |
مدیر تولید شرکت صنعتی |
صنعت |
18 |
کارشناسی |
تولید صنعتی( اویل پمپ، درپوش میل لنگ) |
روش نمونهگیری در این پژوهش از نوع هوشمند و گلوله برفی است. تعداد نمونهها نیز براساس پیشنهاد استراوس و کوربین بین 10 تا 25 نفر است که افزایش این تعداد به مرحلۀ اشباع نظری بستگی دارد؛ یعنی تا زمانی که دیگر اطلاعات و دادههای جدیدی از مصاحبهشوندگان حاصل نشود، فرایند جمعآوری اطلاعات ادامه پیدا میکند (اشتراوس و کوربین[xlix]، 2008). بر این اساس، پس از انتخاب خبرگان، بهمرور فرایند مصاحبه انجام شد که از مصاحبۀ دهم به بعد، مطالب و اطلاعات دریافتی تکراری بود؛ با وجود این، برای اطمینان، فرایند مصاحبه تا خبرۀ پانزدهم ادامه یافت.
3-2- رواییوپایاییابزارسنجش
کرسول (2003) برای نیل به اعتبار یا روایی پژوهش کیفی، هشت راهبرد را پیشنهاد میکند؛ البته در انتها تذکر میدهد که رعایت حداقل دو راهبرد در هر پژوهش کیفی برای پژوهش، اعتباری مطلوب ایجاد میکند. در این پژوهش از سه راهبرد درگیری طولانیمدت با موضوع پژوهش، کثرتگرایی و دریافت نظر شرکتکنندگان در پژوهش دربارۀ اعتبار یافتهها استفاده شد. بهعلت لاتین بودن بیشتر منابع و متون و همچنین نیاز به دقت و کنکاش دربارۀ مفاهیم مدنظر، پژوهشگر بیش از 9 ماه، درگیر موضوع پژوهش بوده است. برای کثرتگرایی و ایجاد تنوع در متون مدنظر، کوشش شد انواع دادههای متنی ازجملـه کتابها، مقالات، نشریات و انواع پایگاههای اطلاعاتی در وبسایتهای مختلف استفاده و بررسی شود. برای دریافت نظر شرکتکنندگان، متن مصاحبهها و نتایج تحلیلها و کدبندیها در اختیار مصاحبهشوندگان قرار گرفت که بیشتر آنها، آن را تأیید کردند. در کلیّۀ مراحل طراحی شیوهنامۀ مصاحبه، گردآوری دادهها، تجزیهوتحلیل و طبقهبندی آنها، بارها و بارها به استادان دانشگاهی و متخصصان مربوط مراجعه و در صورت لزوم، تغییرات مدنظر اعمال شد.
رائو و پری[l] (2003) و کرسول (2003) برای حصول اطمینان از پایـایی در پژوهشهای کیفی، راهکارهایی ارائه میدهند که از تعدادی از آنها به شرح ذیل استفاده شد: استفاده از فرایندهای ساختارمند برای اجرای مصاحبه، ثبت، نوشتن، تفسیر و تحلیل دادهها، ضبط مصاحبهها برای ثبت دقیق گفتهها، یادداشتبرداری کوتاه در هنگام مصاحبه و یادداشتهای دقیق و مفصل به همراه جزئیات پس از شنیدن دوبارۀ مصاحبهها. درادامه، بنا به نظر کرسول و پوث[li] (2016) کدگذاری ناشناس به کمک کدگذاری که جزء تیم پژوهش نیست، انجام شد. در این کدگذاری از نظرات یکی از استادان گروه مدیریت صنعتی دانشگاه با سمت استادیاری و متخصص در زمینۀ سیستمهای تولیدی، کسبوکار و روش تحقیق و خارج از تیم پژوهش استفاده شد. چند بخش مصاحبه در اختیار وی قرار گرفت و پس از کدگذاری، نتایج با کدگذاری معمول مقایسه شد که مشاهده شد تقریباً 20 درصد کدها دقیقاً شبیه هم است و حدود 75 درصد کدها ازلحاظ انشایی و ادبیاتی، مقداری متفاوت، ولی از نظر ماهیت و مفهومی، یکسان بود و درنهایت، حدود 5 درصد کدها متفاوت بود که با توجه به مقدار اندک آن، قابل چشمپوشی است.
4- یافتههایپژوهش
4-1- تجزیهوتحلیلدادههایکیفیبرایاستخراجمؤلفههاوابعاداقتصاداشتراکی
پس از جمعآوری ومطالعۀ کتابها، مجلات علمی، مقالات تخصصی و مباحث علمی مرتبط با موضوع، 31 تعریف از اقتصاد اشتراکی شناسایی و پس از تحلیل محتوا، درمجموع، 75 کد کلامی استخراج شد. در جدول شمارۀ 2، بهصورت نمونه، 12 تعریف ارائه شده است که در آن، نام پژوهشگر، سال پژوهش و کدهای مستخرج آورده شده است.
جدول 2- کدگذاری اولیۀ تعاریف اقتصاد اشتراکی
|
کدهای استخراجی |
تعریف اقتصاد اشتراکی |
پژوهشگر ( سال) |
ردیف |
|
|
توزیع دارایی با دیگران، مدتزمان محدود، بدون حق مالکیت |
اقتصاد اشتراکی، فرایند توزیع دارایی با دیگران برای مدتزمانی محدود و بدون داشتن حق قانونی مالکیت آن است. |
بلک (2007) |
1 |
|
|
مدل اجتماعی- اقتصادی، استفادۀ مشترک از کالاهای بدون استفاده و غیرضروری |
اقتصاد اشتراکی بهعنوان یک مدل اجتماعی- اقتصادی براساس استفادۀ مشترک از کالاهای بدون استفاده و غیرضروری تعریف شده است. |
بُستمن و روجر (2011) |
2 |
|
|
اشتراکگذاری داراییهای کممصرف، مانند فضا، مهارت و مواد، اشتراکگذاری برای منافع مالی و غیرمالی |
یک مدل اقتصادی مبتنی بر اشتراکگذاری داراییهای کممصرف، ازجمله فضاها تا مهارتها و مواد برای منافع مالی و یا غیرمالی . |
بُستمن (2013) |
3 |
|
|
به کار بستن داراییهای کممصرف، دسترسی برخط به داراییها، کاهش نیاز به مالکیت داراییها |
اقتصاد اشتراکی ارزشی است که از به کار بستن داراییهای کممصرف به دست میآید و آنها را بهصورت برخط در دسترس جامعه قرار میدهد و به کاهش نیاز به مالکیت این داراییها منجر میشود. |
اِستفانی (2015) |
4 |
|
|
اجارهکردن کالا با هزینۀ کمتر و یا با معامله با سربار کمتر، جایگزین خرید و یا اجاره |
اقتصاد اشتراکی به این موضوعات اقتصادی اشاره دارد: اجارهکردن کالا با هزینۀ کمتر و یا با معامله با سربار کمتر، جایگزین خرید و یا اجاره ازطریق تهیهکنندگان قدیمی میشود. |
زرواس و همکاران (2015) |
5 |
|
|
فعالیتهای سودآور و غیرانتفاعی، دسترسی به منابع باز و منابع کممصرف |
اقتصاد اشتراکی، شامل فعالیتهای سودآور و غیرانتفاعی میشود که بهطور گستردهای، هدف آن دسترسی به منابع باز برای منابع کممصرف است که «اشتراکگذاری» نامیده میشود.. |
ریچاردسون (2015) |
6 |
|
|
غیرمالکانه، دارایی موقت، توزیع مجدد مواد و محصولات، داراییهای کمتر ملموس، مانند پول، فضا و زمان |
واژۀ اقتصاد اشتراکی بهطور عمومی با این مشخصات تعریف میشود: غیرمالکانه، دارایی موقت، توزیع مجدد مواد و محصولات یا داراییهای کمتر ملموس، مانند پول، فضا و یا زمان |
کاتهان و همکاران (2016) |
7 |
|
|
اکوسیستم اجتماعی و اقتصادی، اشتراکگذاری منابع انسانی، فیزیکی و فکری |
اقتصاد اشتراکی، اکوسیستمی اجتماعی و اقتصادی است که براساس اشتراکگذاری منابع انسانی، فیزیکی و فکری ساخته شده است. |
ماتوفسکا (2016) |
8 |
|
|
با واسطۀ سیستمعاملهای دیجیتال، افرادی که در سمت عرضۀ منابع بیکار قرار دارند، افراد متمایل به استفاده از منابع در سمت تقاضا |
اقتصاد اشتراکی با معاملاتی که با واسطۀ سیستمعاملهای دیجیتال و بین افرادی که در سمت عرضۀ منابع بیکار قرار دارند و افرادی که مایل به استفاده از این منابع در سمت تقاضا هستند، تعریف میشود. |
پرنت و همکاران (2018) |
9 |
|
|
سیستم اقتصادی اجتماعی مقیاسپذیر، استفاده از فناوری، فعالکردن سیستمعامل، برای منابع پرمصرف کاربران، فراهمکردن دسترسی، منابع ملموس و غیرملموس دیگران |
اقتصاد اشتراکی، سیستم اقتصادی اجتماعی مقیاسپذیری است که با استفاده از فناوری، سیستمعاملهایی را فعال میکند که برای منابع پرمصرف کاربران، دسترسی به منابع ملموس و غیرملموس دیگران را فراهم میکند. |
اسخارت و همکاران (2019) |
10 |
|
|
بهصورت رایگان و غیررایگان، اشتراکگذاری با اینترنت، اشتراکگذاری داراییها و خدمات، بین افراد خصوصی |
یک سیستم اقتصادی که در آن، داراییها یا خدمات بین افراد خصوصی بهصورت رایگان یا بهصورت غیررایگان، بهطور معمول با اینترنت به اشتراک گذاشته میشود. |
آکسفورد دیکشنری (2019) |
11 |
|
|
مدل اقتصادی، فعالیت نظیر به نظیر، دستیابی، تهیه یا اشتراک دسترسی به کالا و خدمات، توسط یک بستر برخط |
اقتصاد اشتراکی، مدلی اقتصادی است که براساس یک فعالیت نظیر به نظیر برای دستیابی، تهیه یا اشتراک دسترسی به کالاها و خدمات است که اغلب در یک بستر برخط انجام میشود. |
اینوستوپدیا (2020) |
12 |
|
در گام بعدی، مرحلۀ تجزیهوتحلیل کدها شروع میشود. کدهایی که شبیه و یا مکمل یکدیگرند و یا بهصورت ترکیبی مفاهیمی به ذهن متبادر میکنند در یک طبقه قرار میگیرند. جابهجایی کدها بارها بین طبقات مختلف انجام و نامگذاری هر طبقه نیز بارها بازبینی و اصلاح شد. در این مرحله، کدها در 8 مؤلفه به شرح ذیل طبقهبندی شد: اشتراکگذاری منابع، شرایط مالکیت و دسترسی، ظرفیتهای مازاد و بدون استفاده، نظام تبادل اطلاعات و ارتباطات، نتایج و منافع مبادلات، مباحث اجتماعی در اشتراکگذاری، روشهای اشتراکگذاری و طرفین اشتراکگذاری؛ سپس یکایک مؤلفههای تعریفشده بازبینی و ارزیابی مجدد شد. در این مرحله، مؤلفههای مرتبط در یک بعد دستهبندی شد. در جدول شمارۀ 3، خلاصهای از کدهای استخراجی، کد منبع، مؤلفهها و ابعاد منتجشده از تحلیل محتوا آورده شده است.
جدول 3- طبقهبندی کدهای استخراجی، مؤلفهها و ابعاد اقتصاد اشتراکی
|
|
ردیف |
ابعاد |
مؤلفه |
کد استخراجی |
منابع |
||||||
|
|
|||||||||||
|
|
1 |
سازوکار اشتراکگذاری |
طرفین اشتراکگذاری |
افرادی که در سمت عرضۀ منابع بیکار قرار دارند، افراد متمایل به استفاده از منابع در سمت تقاضا، بین افراد خصوصی، دو یا چند نفر، دیگران، افراد خارج از مجموعه، صاحب منبع و مشتری، سازمانهای مختلف، افراد یا سازمانها، مردم، جامعه، ارائهدهنده و کاربر، افراد شرکتها و ماشینآلات، افراد و گروهها، در میان دیگران، مشتریها، مصرفکنندگان، شخص دیگری، افراد خصوصی |
(بلک، 2007)- (اُرسی، 2013)- (رصدخانه نوآوری کسبوکار، 2013)- (آلن و برگ، 2014)- (ووسکو، 2014)- (اُلسون و کِمپ، 2015)- (اِستفانی، 2015)- (کوکاین، 2016)- (پوشمن و آلت، 2016) - (پرنت و همکاران، 2018) - (آکسفورد دیکشنری، 2019) |
||||||
|
|
2 |
اشتراکگذاری منابع |
منابع ملموس و غیرملموس دیگران، اشتراکگذاری منابع یا کالاها، اشتراکگذاری کالا و خدمات میان سازمانهای مختلف، اشتراکگذاری داراییها و خدمات بین افراد خصوصی، اشتراکگذاری مصرف کالا و خدمات، اشتراکگذاری محصولات و خدمات در میان دیگران، اشتراکگذاری دارایی و مهارت، اشتراک دسترسی به داراییها، منابع، زمان و مهارت، اشتراکگذاری منابع انسانی، فیزیکی و فکری، اشتراکگذاری انبار، وسایل نقلیه و جریان اطلاعات، داراییهای کمتر ملموس، مانند پول، فضا و یا زمان، توزیع، اشتراکگذاری و استفادۀ مجدد، توزیع مجدد مواد و محصولات، توزیع محصولات همتا به همتا، مصرف مشارکتی یا اقتصاد مشارکتی، یک بخش اقتصاد مشارکتی، گردش دانش و منبع باز، دسترسی به منابع باز ، تمایل به اشتراک، توزیع دارایی با دیگران |
(بنکلر، 2004) - (بلک، 2007) - (دی گراو، 2011) - (آلن و برگ، 2014) - (پارسونز، 2014) - (ووسکو، 2014) - (اُلسون و کمپ، 2015) - (همراهی و همکاران، 2016) - (پوشمن و آلت، 2016) - (کاتهان و همکاران، 2016) - (ماتوفسکا، 2016) - (اُسیسکا و ویتسکا، 2017) - (اسخارت و همکاران، 2019) - (آکسفورد دیکشنری، 2019) (اینوستوپدیا، 2020)
|
|||||||
|
|
3 |
اَشکال اشتراکگذاری |
قرضگرفتن یا اجارهکردن داراییهای متعلق به شخص دیگری، اجارهکردن کالا با هزینۀ کمتر و یا با معامله با سربار کمتر، جایگزین خرید و یا اجارۀ، مبادله و اجارۀ منابع، تکیه بر منابع خارج از مجموعه، فراهمکردن دارایی برای افراد خارج از مجموعه |
(زرواس و همکاران، 2015) - (لسیگ، 2008) - (اُرسی، 2013) |
|||||||
|
4 |
|
نظام تبادل اطلاعات و ارتباطات |
با واسطۀ سیستمعاملهای دیجیتال، سیستمعاملهای برخط، استفاده از فناوری، فعالکردن سیستم عامل، توسط یک بستر برخط، دسترسی برخط به داراییها، ازطریق سیستمعاملهای برخط، پلتفرمهای دیجیتال، اشتراکگذاری ازطریق اینترنت، اتصال مشتری به کالا یا خدمات ازطریق وبسایت و یا برنامههای تلفن همراه، اینترنت وسیلهای برای برقراری ارتباط و هماهنگی برای اشتراکگذاری، اشاره به انواع تبادل تسهیلشده ازطریق پلتفرمهای برخط، شامل چندین پیشرفت مخابراتی و تکنولوژیکی، یک پلتفرم و مبادله، تمرکز فناوری اطلاعات برای تقویت افراد و سازمانها، ایجاد ارتباط بین صاحب منبع و مشتری نیازمند آن، ایجاد ارتباط در زمان مناسب و با هزینۀ معقول |
(رصدخانۀ نوآوری کسبوکار، 2013) - (آلن و برگ، 2014) - پارسونز، 2014) - (ووسکو، 2014) - (اِستفانی، 2015) - (اُلسون و کِمپ، 2015) - (همراهی و همکاران، 2016) - (کوکاین، 2016) - (پرنت و همکاران، 2018) - (اسخارت و همکاران، 2019) - (آکسفورد دیکشنری، 2019) - (اینوستوپدیا، 2020) |
|
||||||
|
5 |
الزامات و شرایط اشتراکگذاری |
شرایط مالکیت و دسترسی |
دسترسی به منابع باز و منابع کممصرف، مدتزمان محدود، فراهمکردن دسترسی، دارایی موقت، دستیابی، تهیه یا اشتراک دسترسی، دسترسی موقت، دسترسی موقت به منابع مصرفی، ارائۀ چارچوب برای دسترسی موقت به یک محصول و یا خدمت، بدون حق مالکیت، بدون مالکیت کالا، کاهش نیاز به مالکیت داراییها، بدون انتقال مالکیت، غیرمالکانه، دسترسی به منابع (محصولات و خدمات) به جای مالکیت مستقیم، فعالیت نظیر به نظیر، صرف مبتنی بر دسترسی، قابلیت دسترسی برای بازارهای همتا به همتا، تهیه یا اشتراک دسترسی |
(بلک، 2007) – (لسیگ، 2008) – (دِروُجدا و همکاران، 2013) – (دانورین و همکاران، 2015) – (هوفنر، 2015) – (اِستفانی، 2015) - (ریچاردسون، 2015) – (کاتهان و همکاران، 2016) – (میلر، 2016) – (فرنکن و اسکور، 2017) - (اسخارت و همکاران، 2019) - (اینوستوپدیا، 2020) |
|
||||||
|
6 |
ظرفیتهای مازاد و بدون استفاده |
استفادۀ مشترک از کالاهای بدون استفاده و غیرضروری، به کار بستن داراییهای کممصرف، منابع کممصرف، داراییهای فیزیکی کممصرف (ظرفیت بیکار)، اشتراکگذاری داراییهای کممصرف، مانند فضا، مهارت و مواد، بهرهمندی افراد و گروها از داراییهای بدون استفاده، مازاد دارایی، اشتراکگذاری داراییهای کماستفاده، ظرفیت بیشازحد در کالا و خدمات |
(بُستمن و روجر، 2011) - (بُستمن، 2013) - (پارسونز، 2014) - (اُلسون و کِمپ، 2015) - (اِستفانی، 2015) - (اُسیسکا و ویتسکا، 2017) - (فرنکن و اسکور، 2017) |
|
|||||||
|
7 |
هدف اشتراکگذاری |
نتایج و منافع مبادلات |
عایدکردن سود، فعالیتهای سودآور و غیرانتفاعی، سود اقتصادی را برای ارائهدهنده و کاربر، با هزینه یا بهصورت رایگان، بهصورت رایگان و غیررایگان، تأکید هم بر مبادلات بازار و هم بر بخشش، اشتراکگذاری برای منافع مالی و غیرمالی، احتمالاً برای پول، مدل اقتصادی، بهرهمندی از منافع مشترک تملک دارایی |
(بلک، 2007) - (بُستمن، 2013) – (دانورین و همکاران، 2015) – (ریچاردسون، 2015) – (اُلسون و کِمپ، 2015) – (اسخارت و بردهی، 2016) – (فرنکن و اسکور، 2017) – (آکسفورد دیکشنری،2019) - (اینوستوپدیا، 2020) |
|
||||||
|
8 |
پیامدهای اشتراکگذاری |
مباحث اجتماعی در اشتراکگذاری |
اکوسیستم اجتماعی و اقتصادی، مدل اجتماعی- اقتصادی، سیستم اقتصادی اجتماعی مقیاسپذیر، سیستمهای اشتراکگذاری اجتماعی، تأثیر انقلابی بر ساختارهای کسبوکارهای خردهفروشی و خدمات |
(بنکلر، 2004) - (بُستمن و روجر، 2011) - (ماتوفسکا، 2016) - (میلر، 2016) - (اسخارت و همکاران، 2019) |
|
||||||
|
|
|||||||||||
همانگونه که در جدول شمارۀ 3 مشاهده میشود،8 مؤلفۀ اقتصاد اشتراکی در چهار بعد قرار گرفتند.4 مؤلفۀ طرفین اشتراکگذاری، منابع اشتراکگذاری، اَشکال اشتراکگذاری و نظام تبادل اطلاعات و ارتباطات در بعد سازوکار اشتراکگذاری، دو مؤلفۀ شرایط مالکیت و دسترسی و ظرفیتهای مازاد و بدون استفاده در بعد الزامات و شرایط اشتراکگذاری، مؤلفۀ نتایج و منافع مبادلات در بعد هدف اشتراکگذاری و همچنین مؤلفۀ مباحث اجتماعی اشتراکگذاری در بعد پیامدهای اشتراکگذاری دستهبندی شد.
4-2- تحلیل دادههای کیفی تعمیم اقتصاد اشتراکی به سیستمهای تولیدی
در فاز اول پژوهش، هشت مؤلفۀ مرتبط با تعاریف اقتصاد اشتراکی استخراج شد. در فاز دوم، پژوهشگر کوشید این مؤلفهها را به سیستمهای تولیدی تعمیم دهد؛ بنابراین، بهازای هر مؤلفه- که درحقیقت، یک بخش از مفهوم اقتصاد اشتراکی در سیستمهای تولیدی را مشخص میکند- یک پرسش طراحی شده است. فقط دربارۀ مفهوم نتایج و منافع اشتراکگذاری، دو پرسش تدوین شده است که یک پرسش دربارۀ منافع اشتراکگذاری برای طرفین اشتراکگذاری بود و پرسش دوم دربارۀ این موضوع بود که چه افراد، گروهها، نهادها و یا ارگانهای دیگری به غیر از طرفین از اشتراکگذاری نفع برده و منفعت آنها چه بوده است؛ بنابراین، درمجموع، 9 پرسش در اختیار خبرگان قرار گرفت و پس از انجامدادن مصاحبه، نتایج هر پرسش برای کلیّۀ مصاحبهشوندگان تحلیل شد. برای کدگذاری منبع مصاحبه از کد 1R تا کد 15R بهترتیب برای مشخصکردن نفر مصاحبهشوندۀ اول تا پانزدهم استفاده شده است. در جدول شمارۀ 4، تحلیل پرسش 1 مصاحبه، بهعنوان نمونه به همراه گزارۀ کلامی، کد منبع و کد استخراجی آورده شده است.
جدول 4- نمونهای از تحلیل اولیۀ پرسش یک مصاحبه
|
کد استخراجی |
کد منبع |
گزارۀ کلامی |
عنوان پرسش |
|
واحدی تولیدی دارای منابع مازاد و واحد تولیدی نیازمند آن- کالاهای مازاد |
1R |
بین شرکتی که منبع مازاد دارد و شرکتی که نیازمند آن منبع است. |
|
|
13R |
واحدهای تولیدی که منابع آزاد دارند |
||
|
15R |
شرکتهایی که کالای مازاد دارند و شرکتهایی که آن کالاها را نیاز دارند |
||
|
کارفرمایان/واحدهای صنعتی |
11R |
سیستمهای تولیدی و تولیدکنندگان کالا |
طرفین اشتراکگذارنده منابع در حوزۀ سیستمهای تولیدی چه چیزی (فرد- سازمان- بخش) هستند؟ باشند؟ |
|
12R |
صنعتگران طرفین اشتراکگذاری هستند |
||
|
8R |
صاحبان صنایع میتوانند منابع خود را در اختیار یکدیگر قرار دهند. |
||
|
14R |
واحدهای صنعتی که بخشی از زنجیرۀ تأمین هستند |
||
|
7R |
واحدهای تولیدی طرفین آن هستند. |
||
|
5R |
کارخانهداران، کارفرمایان هستند |
||
|
6R |
میتوانند واحدهای صنعتی باشند |
||
|
9R |
بین کارفرمایان و مالکان بنگاهها و صاحبان منابع میتواند باشد. |
||
|
10R |
شرکتها و بنگاههای تولیدی |
||
|
3R |
مالکان بنگاههای تولیدی |
||
|
سیستمهای تولیدی دارای منابع همسان |
4R |
شرکتهای دارای منابع همسان باشد؛ مثلاً هر دو صنعت بستهبندی و یا صنعت قطعهسازی باشند. |
|
|
2R |
یا صنایع مشابه باشند و با منابع مورد استفادۀ مشابه باشند. |
||
|
14R |
دو واحد، منبع همسان و نه لزوماً واحدها همگن داشته باشند. |
||
|
بین بخشهای مختلف یک سیستم تولیدی- شرکتهای متعلق به یک مجموعۀ صنعتی |
2R |
بین واحدهای مختلف یک شرکت میتواند اشتراکگذاری انجام پذیرد. |
در گام بعد، جمعبندی و تحلیل کل پرسشها انجام شد که نتیجۀ آن در جدول شمارۀ 5 آورده شده است. این جدول، شامل کد استخراجی و مؤلفههاست و با توجه به اینکه هر مؤلفه، نشاندهندۀ یک بخش از مفهوم اقتصاد اشتراکی در سیستمهای تولیدی است، با تجمیع و قراردادن این مؤلفهها در کنار هم میتوان به ابعاد، مؤلفهها و مصادیق اقتصاد اشتراکی در سیستمهای تولیدی دست یافت که درادامه بررسی میشود.
جدول 5- ابعاد، مؤلفهها و کدهای استخراجی از مصاحبۀ خبرگان
|
کدهای استخراجی (اجزا یا مصادیق مؤلفهها) |
مؤلفهها (در حوزۀ سیستمهای تولیدی) |
ابعاد |
ردیف |
|
سیستمهای تولیدی- سیستمهای تولیدی دارای منابع همسان- بین بخشهای مختلف یک سیستم تولیدی یا شرکتهای متعلق به یک مجموعۀ صنعتی- واحدی تولیدی دارای منابع مازاد و واحد تولیدی نیازمند آن- کالاهای مازاد |
طرفین اشتراکگذاری |
|
1 |
|
منابع فیزیکی (ساختمان، زمین، سالن، فضا، انبار و تسهیلات جانبی کارگاه، مانند اداری، آزمایشگاه، کارگاه، ماشینآلات و تجهیزات جانبی، مانند ابزار، قالب، کمپرسور، تأسیسات و وسایل حملونقل و مواد اولیه)– منابع انسانی (ماهر، نیمهماهر و ساده)- منابع اطلاعاتی و دانش تولید- منابع انرژی- منابع مالی- امتیازات و حمایتها |
منابع و امکانات قابل اشتراکگذاری |
ساز کار اشتراکگذاری |
2 |
|
انواع اجاره- تسهیم سود- کارمزدی- تهاتر منابع - مسئولیتهای اجتماعی - انواع دیگر قرارداد مشارکت (قرارداد تولید تحت برند، قرارداد خرید دانش - قرارداد تأمین نیروی انسانی- قرارداد تکمیل محصول و برونسپاری |
اَشکال مختلف اشتراکگذاری |
3 |
|
|
نمایشگاهها و نشستها- مستقیم و یا وسایل ارتباط جمعی- یک نهاد و یا شرکت واسط- سامانه تحت وب اشتراکگذاری |
شناسایی و ایجاد ارتباط بین طرفین اشتراکگذاری |
4 |
|
|
قرارداد، تفاهم و توافق- قوانین و عرف بازار- نوع منابع و اشتراکگذاری |
چگونگی تعیین شرایط دسترسی و مالکیت منابع اشتراکی |
شرایط و الزامات اشتراکگذاری |
5 |
|
وابسته به نوع منابع- دانش و تجربیات مالک منبع و سیستم تولیدی- تشکیل کمیتهای تخصصی از واحدهای مختلف و تعریف چکلیست- طرحهای استانداردسازی و بهینهیابی- مقایسۀ دیماند با مصرف واقعی انرژی - سیستم انبارداری- فنون مهندسی صنایع (نیازسنجی، ظرفیتسنجی، کارسنجی، زمانسنجی، برنامهریزی تولید و برنامهریزی تجمیعی) |
شناسایی منابع و ظرفیتهای مازاد و بدون استفاده |
6 |
|
|
افزایش راندمان و بهرهوری- منفعت مالی و اقتصادی- کاهش قیمت تمامشدۀ محصول و افزایش قدرت رقابت |
منافع اشتراکگذاری برای طرفین |
هدف اشتراکگذاری |
7 |
|
نهادها و افراد دیگر منتفع: شرکتهای واسط و ارائهدهندۀ خدمات- دولت و ارگانهای دولتی- بازار اقتصادی-جامعۀ کارگری- حکومت و جامعه-مراکز علمی و تحقیقاتی نتایج آن: اشتغالزایی و کاهش آسیبهای اجتماعی- افزایش بهرهوری و تولید ناخالص داخلی- توانمندسازی منابع انسانی- منفعت ارگانهای دولتی و نهاد واسط |
نهادها و افراد دیگر منتفع از اشتراکگذاری منابع و نتایج اشتراکگذاری برای آنان |
پیامدهای اشتراکگذاری |
8 |
|
اعتمادسازی بین طرفین-عدالت اجتماعی و کاهش آسیبهای اجتماعی-آموزش و آگاهسازی اجتماعی- سرمایه و مسئولیت اجتماعی-افزایش مشارکت اجتماعی-افزایش تعاملات واحدهای صنعتی- نظام باورهای مردم و سطح عمومی فرهنگ جامعه-سبک حکومتداری حاکمان و قوانین و مقررات جاری کشور |
مسائل اجتماعی دارای نقش و تأثیر متقابل در اشتراکگذاری |
9 |
5- بحث و نتیجهگیری
5-1- تفسیر نتایج
با توجه به نتایج بهدستآمده از جدول شمارۀ 5، میتوان تفسیری براساس مؤلفههای استخراجی مفهوم اقتصاد اشتراکی و تعمیم آن به جامعۀ مورد مطالعه و سیستمهای تولیدی، به شرح ذیل داشت:
1 - طرفین اشتراکگذاری: با توجه به مورد مطالعۀ پژوهش، طرفین اشتراکگذاری میتواند شرکتهای قطعهسازی و کارفرمایان آنان و یا واحدهای زیرمجموعه باشند و نیز میتواند اشتراکگذاری بین یک شرکت قطعهسازی و شرکتی از صنعتی دیگر باشد. اگر طرفین، هر دو از شرکتهای قطعهسازی باشند، با توجه به مشابهت بیشتر ماشینآلات و فرایندهای ساخت و تولید، دامنه و محدودۀ منابع اشتراکی بیشتر خواهد بود. طرفین اشتراک باید منابع همسان داشته باشند و آن منبع، ظرفیت بدون استفاده و مازاد داشته باشد. برای عملیاتیکردن اقتصاد اشتراکی در شرکتهای قطعهسازی، فهرست و مشخصات این شرکتها لازم است که ازطریق سندیکاها و انجمنهای قطعهسازی، شرکت شهرکهای صنعتی و سازمان صنعت، معدن و تجارت دستیافتنی است.
2- منابع و امکانات قابل اشتراکگذاری: اگر اشتراکگذارندگان، شرکتهای قطعهسازی باشند، کل منابع اشارهشده در جدول شمارۀ 5، قابل اشتراکگذاری است. این منابع عبارتند از: منابع فیزیکی (ساختمان، زمین، سالن، فضا، انبار، تسهیلات جانبی کارگاه، مانند بخشهای اداری، آزمایشگاه، کارگاه، ماشینآلات و تجهیزات جانبی، مانند ابزار، قالب، کمپرسور، تأسیسات و وسایل حملونقل و مواد اولیه) – منابع انسانی (ماهر، نیمهماهر و ساده)- منابع اطلاعاتی و دانش تولید- منابع انرژی- منابع مالی- امتیازات و حمایتها؛ اما اگر یکی از طرفین اشتراک، یکی از صنایع دیگر باشد، دامنۀ منابع محدودتری برای اشتراکگذاری وجود خواهد داشت. در این صورت، برخی از منابع فیزیکی، مانند ماشینآلات، برخی از تجهیزات جانبی و خاص صنعت قطعهسازی و برخی منابع دیگر، مانند مواد اولیه، منابع اطلاعاتی و دانش تولید، نیروی انسانی ماهر، برخی از امتیازات، مانند تولیدات تحت برند، بهعلت غیرهمسانبودن منابع در طرفین اشتراک، قابلیت اشتراکگذاری ندارد.
3- اَشکال مختلف اشتراکگذاری منابع: متداولترین اَشکال اشتراکگذاری در صنعت قطعهسازی، انواع اجارهها و انواع روشهای کارمزدی است. در شکل کارمزدی، اشتراکدهنده، منابع خود را در اختیار اشتراکگیرنده قرار میدهد و بهازای تولید هر واحد محصول، مبلغی را به اشتراکگیرنده پرداخت میکند. از دیگر اَشکال اشتراکگذاری، تهاتر منابع است. در این روش، اشتراکگیرنده و اشتراکدهنده میتوانند منبع مازادی را در اختیار دیگری قرار دهند و بهازای آن، منبع ضروری خود را از طرف مقابل دریافت کنند. با افزایش تعداد مشارکتکنندگان، شبکهای از سیستمهای تولیدی ایجاد میشود که هر کدام میتواند با هر یک از اعضای شبکه، دادوستد منابع داشته باشد. در اینجا، موضوعی با عنوان بانک و یا مخزن منابع مطرح میشود که هر یک از اعضای شبکه میتوانند منبع مازاد خود را به آن تحویل دهند و موارد نیاز خود را از آن دریافت کنند. از دیگر اَشکال اشتراکگذاری میتوان به تسهیم سود، انواع قراردادهای مشارکتی، مانند قرارداد تولید تحت برند، قرارداد خرید دانش، قرارداد تأمین نیروی انسانی، قرارداد تکمیل محصول و برونسپاری و اشتراکگذاری بر پایۀ مسئولیتهای اجتماعی اشاره کرد.
4- چگونگی شناسایی و ایجاد ارتباط بین طرفین اشتراکگذاری: با توجه به اینکه تشکلها و انجمنهای قطعهسازی هم سابقۀ طولانی دارند و هم اینکه از نظر تشکیلاتی و ساختاری قوی هستند، میتوانند محل خوبی برای شناسایی و ایجاد ارتباط بین طرفین اشتراک باشند. برگزاری نشستها، نمایشگاهها، سمینارها، وسایل ارتباط جمعی و تعامل بین قطعهسازان نیز کمک بسیاری به برقراری ارتباط و شناسایی طرفین میکند. برای شناسایی و ایجاد ارتباط وسیعتر و ساختاریافتهتر، میتوان از یک نهاد و یا شرکت واسط و یک بستر و شبکۀ اطلاعاتی مناسب بهره برد. این بستر، قابلیت تبدیل به پلتفرم اشتراکگذاری منابع در اقتصاد اشتراکی در صنعت قطعهسازی و سیستمهای تولیدی را خواهد داشت.
5- چگونگی تعیین شرایط دسترسی و مالکیت منابع اشتراکی: یکی از مهمترین موضوعات در شرایط دسترسی و مالکیت، نوع منابع اشتراکی است. باید توجه داشت که صنعت قطعهسازی، شرایط دسترسی به یک دستگاه تراش سی ان سی[lii] پنجمحوره با تکنولوژی پیشرفته در ساخت و گرانقیمت، نسبت به یک دستگاه تراش ساده، سختگیرانهتر خواهد بود. عرف موجود در اشتراکگذاری بر شرایط دسترسی به منبع مؤثر است؛ مثلاً اگر یک شرکت قطعهساز، قصد اشتراکگذاری منابع مالی مازاد خود را داشته باشد، تأکید بیشتری بر اخذ وثیقههای مدنظر وجود خواهد داشت. در هر صورت، وجود و تصویب قوانین تسهیلگر و اعتمادساز در زمینۀ چارچوبها و شرایط اشتراکگذاری و تدوین یک تفاهمنامۀ مورد قبول و رضایت طرفین، در زمینۀ تعیین شرایط دسترسی و مالکیت منابع اشتراکی و شفافیت آن مفید است.
6- چگونگی شناسایی منابع و ظرفیتهای مازاد و بدون استفاده: همانگونه که در مؤلفۀ منابع اشتراکگذاری اشاره شد، در یک شرکت قطعهسازی، منابع گسترده و متنوعی وجود دارد که سبب تنوع روشهای شناسایی منابع مازاد میشود؛ بهعنوان نمونه، برای شناسایی ظرفیت مازاد یک آزمایشگاه کنترل کیفیت قطعات تولیدی، یک نیروی تراشکار ماهر و یا سوخت و انرژیهای مازاد یک شرکت، روشهای متنوع و مختلفی را باید در نظر گرفت. دانش و تجربیات قطعهساز و کارکنان تولیدی میتواند در شناسایی منابع بدون استفاده، کمک مؤثری کند. از دیگر راهکارها میتوان به تشکیل کمیتهای تخصصی از واحدهای مختلف، تعریف چکلیست، تعریف و پیادهسازی طرحهای استانداردسازی، عارضهیابی و بهینهسازی اشاره کرد. در این میان، اجرای فنون مهندسی صنایع و مدیریت صنعتی، همچون نیازسنجی، ظرفیتسنجی، کارسنجی، زمانسنجی، برنامهریزی تولید و برنامهریزی تجمیعی نیز در شناسایی ظرفیتهای اشتراکگذاری مؤثر است. در برخی از منابع خاص، راهکارهای خاصی برای شناسایی منابع مازاد وجود دارد؛ مثلاً دربارۀ انرژی، با مقایسۀ دیماندها و مقدار مصرف انرژی، و دربارۀ موجودی و فضای انبار با اخذ گزارشهای ادواری و پیادهسازی سیستم انبارداری یکپارچه، دستیافتنی است.
7- منافع اشتراکگذاری برای طرفین اشتراک: با توجه به رقابت شرکتهای قطعهسازی، استفادۀ مؤثر و بهینه از منابع و کاهش هزینۀ استفاده از آن، باعث کاهش قیمت تمامشدۀ محصولات، افزایش قدرت رقابت و درنهایت، ارتقای راندمان و بهرهوری سیستم تولیدی میشود. همچنین، از آنجا که مشتریان شرکتهای قطعهسازی، شرکتهای خودروسازی، تولید لوازم خانگی و تولید ماشینآلات صنعتی هستند و با توجه به مشکلات و شرایط اقتصادی موجود، بیشتر شرکتهای قطعهسازی، مطالباتی از آنان دارند که با تأخیر پرداخت میشود و این موضوع باعث افزایش دورۀ بازگشت سرمایه و ایجاد مشکل تأمین منابع مالی و نقدینگی برای آنها میشود. در این میان، اشتراکگذاری منابع در شرکتهای قطعهسازی، برای اشتراکدهنده باعث پیشگیری از خواب سرمایه، کسب سود و تقویت منابع مالی میشود. همچنین، برای اشتراکگیرنده سبب کاهش هزینۀ دسترسی به منابع و سرمایهگذاری و درنتیجه، صرفهجویی در نقدینگی میشود.
8- نهادهاوافرادذینفعازاشتراکگذاریبهغیرازطرفیناشتراکونتایجآن: علاوه بر شرکتهای قطعهسازی، دیگران نیز از اشتراکگذاری منابع منفعت میبرند. شرکتهای واسطه و ارائهدهندۀ خدمات، دولت و ارگانهای دولتی، بازار اقتصادی کشور، جامعۀ کارگری، حکومت و جامعه، مصرفکننده و حتی مراکز علمی و تحقیقاتی نیز از آن بهرهمند میشوند. از آنجا که بهرهوری سیستمهای تولیدی، نقش بسزایی در بهرهوری ملی دارد، ارتقای آن در بنگاههای تولیدی، سبب افزایش بهرهوری ملی و تولید ناخالص داخلی میشود. در بعد نیروی انسانی و جامعۀ کارگری نیز سبب اشتغالزایی و کاهش آسیبهای اجتماعی میشود و نیروی انسانی را توانمند میکند. اشتراکگذاری منابع برای نهاد واسط، منفعت مالی دارد و باعث بهرهمندی نهادها و ارگانهای دولتی ذیربط نیز میشود.
9- نقش و تأثیر مسائل اجتماعی در اشتراکگذاری منابع: اشتراکگذاری منابع، خواه در صنعت قطعهسازی و خواه در صنایع دیگر میتواند بر مسائل اجتماعی تأثیر بگذارد و یا از آن تأثیر بپذیرد. چگونگی نگرش حاکمان و سیاستمداران در ادارۀ جامعه و تصویب قوانین و نظارت بر اجرای آن بر مفهوم اقتصاد اشتراکی تأثیرگذار است. اشتراکگذاری به افزایش سرمایۀ اجتماعی در زمینههای آموزش و آگاهسازی مردم، اعتمادسازی، افزایش تعاملات و ارتباطات بین شرکتهای قطعهسازی، مشارکت اجتماعی و افزایش سطح عمومی فرهنگ جامعه کمک میکند. اشتراکگذاری موجب تقویت حس مسئولیت اجتماعی میشود و میتواند در حوزۀ عدالت اجتماعی و کاهش آسیبهای اجتماعی نیز تأثیرگذار باشد.
5-2- توصیههای مدیریتی
- با توجه به تنوع منابع و همچنین اَشکال مختلف اشتراکگذاری در سیستمهای تولیدی توصیه میشود اجرا و پیادهسازی این مفهوم بهصورت محدود و با تعداد اندکی از منبع و بنگاه تولیدی آغاز شود.
- اقتصاد اشتراکی، زمانی قابلیت پیادهسازی دارد که منابع مازاد شناسایی شده باشد. پیشنهاد میشود مدیران سیستمهای تولیدی، راهکارها و شیوههایی را برای شناسایی منابع مازاد خود، بهویژه منابعی مانند نیروی انسانی، انرژی و ظرفیت ماشینآلات که تشخیص مازادبودن آن دشوارتر است، به کار گیرند.
- از آنجا که نظام تبادل اطلاعات و ارتباطات، یکی از مؤلفههای اقتصاد اشتراکی در سیستمهای تولیدی است، طراحی یک سامانۀ ساختارمند، تحت وب و هوشمند، به پیادهسازی این مفهوم در سیستمهای تولیدی، کمک مؤثری میکند.
- وجود اعتماد، نقش عمدهای در پیادهسازی موفق اقتصاد اشتراکی دارد. با آگاهسازی، آموزش، فرهنگسازی در میان مدیران سیستمهای تولیدی و همچنین با ادغام فناوریهای بلاکچین و اقتصاد اشتراکی میتوان حس اعتماد بین طرفین اشتراک را تقویت کرد.
5-3- نتیجهگیری و پیشنهادها
یکی از راهکارهایی که مدیران سیستمهای تولیدی برای استفادۀ بهتر از منابع و ظرفیتهای بدون استفاده به آن توجه کردهاند، اقتصاد اشتراکی است. برای عملیاتی و پیادهسازی این مفهوم، ضروری است ابعاد و مؤلفههای آن شناسایی شود. هرچه ساختار نظری مفهوم اقتصاد اشتراکی، مستدلتر، علمیتر و متقنتر باشد، در کاربرد هم مفیدتر خواهد بود؛ بنابراین، پژوهشگر در فاز اول این پژوهش، ابعاد و مؤلفههای اقتصاد اشتراکی را براساس مطالعۀ مبانی نظری و تحلیل محتوا استخراج کرد و در فاز بعدی با بهرهمندی از آرای خبرگان، مصادیق آن را در سیستمهای تولیدی به دست آورد (تصویر شکل 1).
|
روشهای اشتراکگذاری (اجاره/ کارمزد/ رهن/ تسهیم سود/ تهاتر منابع/ مسئولیت اجتماعی) |
|
شناسایی ظرفیتهای مازاد و بدون استفاده (دانش مالک/ کمیتۀ تخصصی/ طرح استانداردسازی و بهینهیابی/ مقایسۀ دیماند انرژی با مصرف/ سیستم انبارداری/ فنون مهندسی صنایع) |
|
اشتراکگذاری منابع (منابع فیزیکی/ انسانی/ اطلاعاتی/ انرژی/ مالی/ امتیازات) |
|
شرایط مالکیت و دسترسی(قرارداد/ تفاهم و توافق/ قوانین/ عرف) |
|
طرفین اشتراکگذاری (کارفرمایان/ واحدهای صنعتی و زیرمجموعههای آن/ واحدهای دارای منابع مازاد و نیازمند آن) |
|
نظام تبادل اطلاعات و ارتباطات (نهاد واسط/ سامانه تحت وب/ وسایل ارتباط جمعی/ مستقیم) |
|
نتایج مبادلات برای دیگران (اشتغالزایی/ کاهش آسیب اجتماعی/ افزایش بهرهوری و تولید ناخالص داخلی/ توانمندسازی منابع انسانی/ منفعت ارگانهای دولتی و نهاد واسط) |
|
مباحث اجتماعی اشتراکگذاری (سرمایۀ اجتماعی/ اعتماد/ عدالت اجتماعی/ آموزش/ مشارکت اجتماعی/ تعاملات/ فرهنگ جامعه) |
|
سازوکار اشتراکگذاری |
|
شرایط و الزامات اشتراکگذاری
|
|
پیامدهای اشتراکگذاری |
|
اقتصاد اشتراکی |
|
هدف اشتراکگذاری |
|
سود طرفین اشتراک (منفعت مالی/ افزایش بهرهوری/ کاهش قیمت محصول/ افزایش قدرت رقابت) |
شکل 1- مدل گرافیکی ابعاد، مؤلفهها و مصداقهای اقتصاد اشتراکی در سیستمهای تولیدی
در شکل شمارۀ 1، مفهوم اصلی که اقتصاد اشتراکی است، در دایرۀ مرکزی قرار دارد. ابعاد اقتصاد اشتراکی شامل چهار بعد سازوکار، شرایط و الزامات، هدف و پیامدهای اشتراکگذاری نیز در دایرههایی متصل به دایرۀ مرکزی قرار دارد. در دایرههای بعدی، که به دایرههای ابعاد اقتصاد اشتراکی اتصال دارند، مؤلفهها و مصداقهای آنها در سیستمهای تولیدی آمده است. این مؤلفهها عبارتند از: طرفین اشتراکگذاری، منابع اشتراکگذاری، اَشکال اشتراکگذاری، نظام تبادل اطلاعات و ارتباطات، شرایط مالکیت و دسترسی، شناسایی منابع و ظرفیتهای مازاد، سود طرفین اشتراک، نتایج مبادلات برای دیگران و مسائل اجتماعی اشتراکگذاری.
در پایان، پیشنهادهایی برای توسعه و پژوهشهای آتی به شرح ذیل معرفی میشود:
- براساس ابعاد و مؤلفههای ارائهشده برای اقتصاد اشتراکی میتوان در گامهای بعدی، پژوهشهایی دربارۀ طراحی مدل کاربردی و عملیاتی برای پیادهسازی اقتصاد اشتراکی در سیستمهای تولیدی انجام داد.
- با توجه به اینکه یک نهاد واسط و یک پلتفرم اشتراکگذاری، عملیات اشتراکگذاری منابع در سیستمهای تولیدی را تسهیل میکند، انجامدادن پژوهشهایی دربارۀ ویژگیها، مشخصات، ساختار و همچنین چگونگی فرایند اشتراکگذاری توسط این نهاد و یا پلتفرم، مفید واقع میشود.
- از چالشهایی که مدیران سیستمهای تولیدی در زمینۀ بهکارگیری اقتصاد اشتراکی با آن روبرو هستند، موارد قانونی و حقوقی، موضوعات اخلاقی، بیمه و مالیات و ... است. انجامدادن پژوهشهایی دربارۀ احصای این نوع چالشها و ارائۀ راهکارهایی برای رفع آنها پیشنهاد میشود.
- میتوان دربارۀ نقش اشتراکگذاری منابع و اقتصاد اشتراکی در سیستمهای تولیدی ناب، چابک، پایدار، سبز و پایداری و تابآوری سیستمهای تولیدی، پژوهشهایی انجام داد.
- در این پژوهش، کد کلامی با عنوان اکوسیستم و مدل اجتماعی- اقتصادی و مؤلفهای با عنوان مباحث اجتماعی در اقتصاد اشتراکی به دست آمد. بر این اساس، پژوهشی دربارۀ نقش مسائل اجتماعی دربارۀ اقتصاد اشتراکی در سیستمهای تولیدی و یا طراحی یک مدل اجتماعی- اقتصادی برای آن سودمند خواهد بود.
- در شکل شمارۀ 1، مدل گرافیکی ابعاد، مؤلفهها و مصداقهای اقتصاد اشتراکی در سیستمهای تولیدی آورده شده است و این مدل، چگونگی ارتباط بین ابعاد و مؤلفهها و تأثیر آنان بر یکدیگر را نشان نمیدهد. برای بسط و توسعۀ مدل، با کمک روشهایی، مانند مدلسازی معادلات ساختاری و یا روشهای مشابه دیگر، ارتباط ابعاد و مؤلفههای اقتصاد اشتراکی و چگونگی تأثیر و شدت آنها بر یکدیگر را میتوان مطالعه و بررسی کرد.
[i]. Bostman and Rogers
[ii]. Business to business (b 2 b)
[iii]. Marcus Felson and Joe L. Spaeth
[iv]. Belk
[v]. Parente
[vi]. Kumar
[vii]. Hawlitschek
[viii]. Allenm and Berg
[ix]. Acquier
[x]. Orsi
[xi]. Gansky
[xii]. Frenken and Schor
[xiii]. Novel and Demailly
[xiv]. John
[xv]. Benkler
[xvi]. Richardson
[xvii]. Alrawadieh
[xviii]. Tussyadiah
[xix]. Pesonen
[xx]. Guttentag
[xxi]. So
[xxii]. Milanova
[xxiii]. Maas
[xxiv]. Paulauskaite
[xxv]. Fernandes
[xxvi]. Hartl
[xxvii]. Munoz and Cohen
[xxviii]. Airbnb
[xxix]. Uber
[xxx]. Facebook
[xxxi]. Hayes and Wheelwright
[xxxii]. Hill
[xxxiii]. Miltenburg
[xxxiv]. Mohanty and Deshmukh
[xxxv]. JMC(مجله کانالهای بازاریابی)
[xxxvi]. Herndon
[xxxvii]. Ferrell
[xxxviii]. Crittenden
[xxxix]. Tracy
[xl]. Benjaafar and Hu
[xli]. Platform
[xlii]. Yu
[xliii]. Blockchain
[xliv]. Sciencedirect
[xlv]. google schoolar
[xlvi]. scopus
[xlvii]. roquest
[xlviii]. Springer
[xlix]. Struss and Corbin
[l]. Rao, S., and Perry
[li]. Poth and Creswell
[lii]. C.N.C
پیوست 1: وضعیت صنعت و قطعهسازی استان قم (منبع: سازمان صنعت، معدن و تجارت استان قم، 2018)
جدول الف: وضعیت واحدهای صنعتی موجود در استان قم نسبت به کل کشور
|
اشتغال (هزار نفر) |
حجم سرمایهگذاری (میلیارد ریال) |
تعداد |
|
|
53027 |
43517 |
2319 |
استان |
|
2529584 |
2729743 |
84433 |
کشور |
|
2.1 |
1.6 |
2.7 |
سهم استان نسبت به کل کشور (درصد) |
جدول ب: وضعیت واحدهای صنعتی استان براساس ظرفیت تولیدی
|
عنوان |
تعداد واحدهای صنعتی |
واحدهای صنعتی تعطیل |
واحدهای صنعتی کمتر از50% ظرفیت تولید |
50 تا 70 درصد ظرفیت تولید |
بالای 70 % ظرفیت تولید |
|
تعداد |
2319 |
772 |
1015 |
381 |
151 |
|
درصد |
100 |
33% |
44% |
16% |
7% |
جدول ج: وضعیت واحدهای قطعهسازی استان قم نسبت به کل صنایع تولیدی استان
|
تعداد واحدهای صنعتی فعال استان |
واحدهای صنعتی قطعهسازی استان |
نسبت واحدهای قطعهسازی استان به کل صنایع استان (درصد) |
|
1547 |
157 |
10% |
جدول د: زمینههای اصلی تولید قطعه در استان قم و اهم محصولات تولیدی در این بخش
|
ردیف |
زمینۀ قطعهسازی |
اهم محصولات تولیدی در استان قم |
|
1 |
قطعات خودرو و موتورسیکلت |
انواع قطعات موتورسیکلت، ازجمله بدنه و باک، مجموعه در خودرو، مجموعه اگزوز، باتری خودرو، انواع فنر، فیلتر هوا و فیلتر روغن، انواع شیلنگهای لاستیکی و پلاستیکی، آینه بغل، شیشۀ بالابر، پیچ و مهره، کولر اتومبیل، کیت گازسوز |
|
2 |
قطعات لوازم خانگی و فلزی |
تولید انواع قطعات لوازم خانگی، ازقبیل ماشین لباسشویی، آبگرمکن گازی و برقی، یخچال و فریزر، اجاق گاز، آب شیرینکن، سبزی خردکن |
|
3 |
قطعات ساخت ماشینآلات |
انواع ماشینآلات و تجهیزات صنعتی، ازقبیل دستگاههای تزریق و پرسکاری، ماشینآلات شیمیایی و بهداشتی، ماشینآلات صنایع غذایی، انواع ماشینآلات حفاری و فرآوری معدن، ماشینآلات کشاوزی، ماشینهای ریختهگری، ماشینآلات کشاورزی، ماشینآلات و تجهیزات بتونریزی، جرثقیل سقفی |
)